Nieuws

De IGJ zegt nog geen informatie te hebben ontvangen dat er al zelftesten voor het coronavirus zijn goedgekeurd. “Er is dus nog geen toestemming gegeven om dit soort testen op de markt te brengen”, aldus de inspectie.   

Voor zelftesten gelden wettelijke eisen. Een zogeheten notified body moet een test beoordelen voordat deze op de markt mag komen. In Nederland zijn DEKRA Certification, DARE!! Medical Certifications en BSI aangewezen door de minister van VWS om medische hulpmiddelen te beoordelen. 

Belangrijk is dat een zelftest eenvoudig te gebruiken is door leken in een thuissituatie en dat er voor Nederland een Nederlandstalige gebruiksaanwijzing bij zit. Hier moet duidelijk in staan dat de gebruiker geen medische beslissingen mag nemen zonder eerst zijn of haar arts te raadplegen. “Een test die bedoeld is voor professioneel gebruik in een laboratorium, is níet goedgekeurd voor thuisgebruik”, benadrukt de IGJ.

Een goedgekeurde test heeft een CE-markering. Achter de CE-markering moet een viercijferige code staan. Dit is de unieke identificatie van de aangemelde instantie die de test beoordeeld heeft.  

Over het verschil tussen laboratoriumtesten, zoals het RIVM gebruikt, en zelftesten zegt de inspectie dat de eerste kunnen vaststellen of het coronavirus aanwezig is bij een patiënt, maar zelftesten alleen aantonen of iemand in aanraking is geweest met het virus. “Deze zelftesten kunnen echter niet bepalen of iemand op het moment van testen het virus bij zich draagt.”

Tijdens een controle begin maart onderschepte de douane, in samenwerking met de IGJ, meer dan 8000 eenheden (nep)medicijnen. Het ging daarbij vooral om antivirale middelen die gebruikt worden voor malariapatiënten. Ook zijn tijdens controles beduidend meer dan voorgaande jaren middelen aangetroffen tegen verkoudheid, zoals paracetamol, en antibiotica.

De IGJ benadrukt dat het verboden is reclame te maken voor niet-geregistreerde medicijnen met een claim  over de werking tegen een ziekte, virus of aandoening. “Maar fabrikanten en leveranciers zoeken vaak de mazen van de wet op”, aldus de inspectie. Eerder waarschuwde de IGJ al tegen niet-toegelaten zelftesten voor het coronavirus.

De inspectie steunt de EMA-oproep aan consumenten om via internet geen geneesmiddelen te kopen van handelaren die claimen dat hun product COVID-19 kan behandelen of voorkomen. Deze nepgeneesmiddelen kunnen helemaal geen of de verkeerde en gevaarlijke stoffen bevatten die helemaal niet thuishoren in medicijnen en tot ernstige gezondheidsklachten leiden, stelt het EMA.    

Voor volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar en een lichaamsgewicht van meer dan 40 kg geldt: 200 mg intraveneus op de eerste dag gevolgd door 1 dd 100 mg gedurende 9 dagen. Controles van onder andere nier- en leverfunctie zijn daarbij noodzakelijk.

Van remdesivir is in laboratoriumonderzoek activiteit aangetoond tegen SARS-Cov-2 en andere coronavirussen, zoals SARS-Cov en MERS-Cov.

Verschillende lidstaten van de Europese Unie, waaronder Nederland, vroegen de CHMP naar hun opinie onder welke voorwaarden dit niet-geregistreerde middel bij de pandemie kunnen worden ingezet. Een compassionate use-programma is normaal gesproken bedoeld voor kleíne patiëntengroepen met een ernstige ziekte waarvoor geen alternatief geneesmiddel bestaat

De aanbevelingen van de CHMP zijn te vinden via https://www.ema.europa.eu/en/documents/other/conditions-use-conditions-distribution-patients-targeted-conditions-safety-monitoring-adressed_en-2.pdf

Van Rijn neemt een aantal maatregelen om zoveel mogelijk te voorkomen dat tijdens de coronacrisis extra geneesmiddelentekorten ontstaan. Ontstaan die tekorten toch, dan volgen onmiddellijk nadere acties.

Naast het loslaten van de wettelijke maximumprijs stelt Van Rijn ook de aanscherping van de WGP-maximumprijzen, die per 1 april zou ingaan, met zes maanden uit. Dat betekent dat de huidige maximumprijzen in ieder geval tot 1 oktober van kracht blijven. “Met deze maatregel bied ik verschillende partijen in de geneesmiddelenketen financiële armslag om bijvoorbeeld voorraden te versterken”, aldus de minister. Hij roept betrokken partijen wel op hier “verantwoordelijk mee om te gaan”. Deze regeling komt in de plaats van de vorige week aangekondigde maatregel om voor geneesmiddelen met een lage omzet de maximumprijzen los te laten.

Van Rijn heeft het Coronaberaad Beschikbaarheid Geneesmiddelen (CbBG) ingesteld om te inventariseren welke zorgen betrokken partijen hebben, informatie uit te wisselen over de beschikbaarheid van geneesmiddelen en samen te kijken naar maatregelen die eerder zijn afgesproken in de Werkgroep Geneesmiddelentekorten.

Op nadrukkelijk verzoek van de CbBG-deelnemers stelt de minister geen verbod in op de export van geneesmiddelen binnen de EU. Betrokken partijen hebben Van Rijn verzekerd zich te zullen houden aan eerdere afspraken: de groothandel bedient altijd eerst de eigen klanten (apotheken, ziekenhuizen, apotheekhoudende huisartsen etcetera) in eigen land. Er is wel verscherpte aandacht voor de export van coronagerelateerde medicijnen, verzekert de bewindsman. Verder laat hij de mogelijkheid onderzoeken of de regels versoepeld kunnen worden voor het gezamenlijk door groothandels inkopen van kwetsbare middelen.    

Herhaalrecepten

Apothekers en voorschrijvers heeft Van Rijn gevraagd om de gebruikelijke handelswijze te blijven hanteren: patiënten krijgen voor maximaal drie maanden medicatie mee en herhaalrecepten worden binnen de normale termijn (zo’n een tot twee weken) voordat de medicatie op is, gehonoreerd. Apotheken en groothandels hadden VWS vorige week laten weten dat er een toename in de uitgifte van herhaalrecepten was.  

De beschikbaarheid van geneesmiddelen die algemeen worden gebruikt op de IC en middelen die specifiek worden gebruikt bij de behandeling van coronapatiënten wordt vanaf vandaag gemonitord door het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd in nauw overleg met de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers (NVZA) en de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care (NVIC).

Op de websites extrahandenvoordezorg.nl en gezondheidszorgbanen.nl kunnen apotheken die personeel zoeken en apothekers en assistenten die hun diensten willen aanbieden zich aanmelden; dit adviseren KNMG, KNMP, NVZA, Optima Farma en NVFZ.

Voor gepensioneerd apotheker Jacqueline Dealmans uit Renkum is het “niet meer dan logisch” dat ze indien nodig zal bijspringen in de apotheek. “Recepten kan ik nakijken, maar als ik moet poetsen, doe ik dat ook. Ik ben er klaar voor.”

Dealmans biedt in eerste instantie hulp aan bij de nieuwe eigenaar van haar apotheek, die ze eind vorig jaar heeft verkocht. Mocht een van de twee apothekers ziek worden, dan kan ze taken overnemen; ze is tenslotte vertrouwd met de werkprocessen. “Apothekers in een regio weten wie er recent zijn uitgetreden. In noodgevallen zouden die apothekers benaderd kunnen worden.”

Ook studenten farmacie willen bijspringen in de apotheek, blijkt uit enkele tientallen aanmeldingen, vertelt openbaar apotheker Iris Zuydgeest, oud-bestuurslid van de Vereniging van Jonge Apothekers (VJA). “Studenten kunnen worden ingezet als ondersteunend medewerker of als bezorger.”

Op initiatief van Zuydgeest heeft de VJA, in samenwerking met de farmaceutische studieverenigingen, haar website Farmavacaturebank.nl uitgebreid met een optie voor apotheken om kosteloos vacatures te plaatsen voor (farmacie)studenten. “Vervolgens kunnen studenten hier zelf op reageren, want de reisafstand moet niet te groot zijn.”

Zzp’ers

Volgens voorzitter Trudy van Geffen van de beroepsvereniging voor apothekersassistenten Optima Farma staan ook diverse oud-assistenten klaar om te helpen in apotheken. “We horen ook dat assistenten die door de crisis niet meer kunnen werken, bijvoorbeeld zzp’ers die nu scholing geven of elders werkzaam zijn, graag willen bijspringen. Uitvullen en plakken kan tenslotte iedereen.” Apothekersassistenten kunnen zich aanmelden op extrahandenvoordezorg.nl.

Een lagere dosering wordt verder geadviseerd bij patiënten met een eGFR kleiner dan 10 ml/min, nierfunctievervangende therapie, hemodialyse of peritoneaaldialyse. Voor hen geldt een eenmaal daags doseerregime in plaats van tweemaal daags. Oftewel: 1 x daags 300 mg chloroquine of 1 x daags 200 mg hydroxychloroquine. 

Artsen kunnen een van deze off-labelmedicatie overwegen bij matig ernstig tot zeer ernstig zieke patiënten met COVID-19, die zijn opgenomen in het ziekenhuis. Het experimentele middel remdesivir is een andere optie, maar dit middel wordt op dit moment door de fabrikant alleen beschikbaar gesteld voor zwangeren en kinderen jonger dan 18 jaar die mechanisch worden beademd.

Ga voor de actuele adviezen naar de website van SWAB.

Deze cijfers zijn gebaseerd op een onderzoek van Dauphine Noordanus, teamhoofd Financial Accounting van het St. Antonius Ziekenhuis.  

“Elke tijdelijke verhoging van kosten bleek een definitieve te zijn, nooit meer daalden de kosten tot het oude niveau”, waarschuwt Noordanus. “De kans is daarom groot dat alle extra inspanningen die ziekenhuizen nu doen om de coronacrisis het hoofd te bieden een blijvende kostenverhoging zullen veroorzaken. Hoe complexer de omzet, hoe duurder de controle van de jaarrekening.”

Vanwege de coronacrisis moeten ineens enorme voorraden mondkapjes en andere beschermingsmiddelen worden aangeschaft, maar alle aandacht gaat ook alleen nog maar uit naar coronapatiënten. “Ziekenhuizen staan daarom halfleeg. We behandelen alleen nog patiënten in een levensbedreigende situatie. Dat scheelt ons een enorme omzet, want we kunnen geen lege bedden declareren bij de verzekeraars”, aldus Noordanus, die vreest voor het voortbestaan van ziekenhuizen die al in zwaar weer zaten.

De kern van het probleem is volgens Noordanus niet dat accountantskantoren hun rekeningen steeds hoger opschroeven, maar het wantrouwen van de overheid en toezichthoudende instanties en de steeds gedetailleerdere wet- en regelgeving. “De controledrift is te ver doorgeslagen.”

“Heel veel geld wordt gestopt in het maken van kwalitatief hoogwaardige, in trials goed onderzochte geneesmiddelen, maar zodra ze de apotheek verlaten gebeuren er allemaal dingen waardoor ze minder goed werken dan wel onveilig zijn", zegt Van den Bemt. ”De kern van mijn leerstoel is het gebruik van geneesmiddelen drastisch te verbeteren."  

Van den Bemt, apotheker, klinisch farmacoloog en senior onderzoeker aan het Radboudumc en de Sint Maartenskliniek, wijst erop dat de helft van de mensen therapieontrouw is, 15.000 ziekenhuisopnames per jaar worden veroorzaakt door geneesmiddelen, waarvan de helft vermijdbaar is, 90% van de mensen gekoelde geneesmiddelen verkeerd bewaart, dat meer dan 80% van de mensen zorgen heeft over geneesmiddelen en dat patiënten minsten één geneesmiddelgerelateerd probleem per middel hebben. “Kortom, nog genoeg te doen. Nog los van het feit dat geneesmiddelen kosten-effectiever gebruikt en minder vaak verspild kunnen worden.” 

Zijn leerstoel geeft een impuls aan het onderzoek naar goed geneesmiddelengebruik, zegt Van den Bemt. “Ik wil therapietrouw(interventies) verder onderzoeken, verspilling van geneesmiddelen verminderen, zorgen dat patiënten geneesmiddelen veiliger gaan gebruiken en ook dat we als maatschappij geneesmiddelen doelmatiger gaan toepassen. Hierbij zal zorg op afstand (e-health) een belangrijke rol spelen.” De bijzondere leeropdracht is ingesteld in samenwerking met de Sint Maartenskliniek en omvat twee dagdelen per week.

Optimaliseren farmacotherapie 

Van den Bemt (Breda, 1972), studeerde Farmacie aan de Universiteit Utrecht en behaalde in 1996 zijn apothekersexamen. In 1998 werd hij geregistreerd als openbaar apotheker en elf jaar later promoveerde hij aan de Radboud Universiteit op onderzoek naar de optimalisatie van farmacotherapie bij patiënten met Reumatoïde artritis. Van 2010-2014 werd hij opgeleid tot klinisch farmacoloog in het Radboudumc.

De kersverse hoogleraar is onder meer lid van de wetenschappelijke adviesraad van de KNMP, President van de  European Society Clinical Pharmacy (ESCP), voorzitter van de Commissie Wetenschappelijke Zaken en Onderzoek van de Nederlandse Vereniging voor Ziekenhuisapothekers (NVZA) en voorzitter van de Stichting Centrum voor Patiënt en Geneesmiddel.

Het Europees medicijnagentschap EMA en het CBG adviseren artsen om coronapatiënten die deze malariamiddelen krijgen extra goed te monitoren, in het bijzonder patiënten met bestaande hartproblemen die gevoelig zijn voor hartritmestoornissen.

Chloroquine en hydroxychloroquine zijn goedgekeurde geneesmiddelen voor de behandeling van malaria en een aantal auto-immuunziektes. Het is bekend dat de middelen hartritmestoornissen kunnen veroorzaken door invloed van de elektrische activiteit van het hart. De klachten kunnen verergeren door het combineren met andere medicijnen, zoals het antibioticum azitromycine. Deze combinatie wordt in de nationale behandelrichtlijn voor COVID-19 van de Stichting Werkgroep Antibiotica Beleid (SWAB) dan ook afgeraden, vanwege het effect op het hart. Daarnaast zijn lever- en nierproblemen, zenuwcelbeschadiging met epileptische aanvallen als gevolg en een laag bloedsuikergehalte bekende bijwerkingen.

Bijwerkingen melden

Omdat nog erg weinig bekend is over het veiligheidsprofiel van chloroquine en hydroxychloroquine bij de huidige off-label toepassing en dosering, roept Bijwerkingencentrum Lareb onder meer apothekers op om potentieel ernstige bijwerkingen zo snel mogelijk te melden via een speciaal formulier. “Door het delen van kennis en informatie over het optreden van deze bijwerkingen, vergroten we met elkaar het inzicht in de veiligheid en de risico’s van deze middelen”, aldus Lareb, dat de eerste weken van de coronacrisis tientallen meldingen kreeg over middelen die worden ingezet bij COVID-19. 

Uit de praktijk hoort het bijwerkingencentrum dat vooral misselijkheid, QT-verlenging en psychische klachten opvallen bij het huidige gebruik van deze middelen. Deze bijwerkingen worden ook genoemd in de officiële productinformaties. Uit een analyse van Lareb van eerdere meldingen van bijwerkingen bij hydroxychloroquine en chloroquine bij de oorspronkelijke behandelindicaties, valt op dat bij chloroquine met name huidreacties (19%), reacties op het zenuwstelsel (10%) en psychische klachten (10%) werden gemeld, en bij hydroxychloroquine vooral huidreacties (20%) en maagdarmklachten (16%).  Veranderingen van het ECG zijn in veel mindere mate gemeld: 3 keer bij chloroquine (2%) en 18 keer bij hydroxychloroquine (1%).

De dosering van chloroquine bij COVID-19 (600 mg, gevolgd door 2x daags 300 mg voor 5 dagen) is hoger dan die bij de oorspronkelijke indicaties. Het risico op dosis gerelateerde bijwerkingen, waaronder QT-verlenging en psychische klachten, is daarmee wellicht hoger dan op basis van oude informatie verwacht kan worden. Voor hydroxychloroquine geldt bij COVID-19 (2x daags 400 mg, gevolgd door 2x daags 200 mg voor 5 dagen) een vergelijkbare dosering als bij SLE, die hoger ligt dan bij reumatoïde artritis.

Het speciale, vereenvoudigd meldformulier is te vinden op: https://www.lareb.nl/nl/image-widget/informatie-over-covid-19/.

Volgens de SWAB kan toediening van chloroquine (CQ) en hydroxychloroquine (HCQ) alleen in een onderzoeksetting overwogen worden. “Daarbij kan een optimaal dosisadvies worden gehanteerd en alleen dan kan een patiëntenpopulatie zonder cardiale risicofactoren geselecteerd worden in een vroeg stadium van ziekte", aldus het behandeladvies. Alleen een geprotocolleerde behandeling maakt systematische registratie mogelijk van microbiologische en klinische uitkomsten en bijwerkingen. “Dat ontbreekt nu in de ongecontroleerde observationele onderzoeken.”

Vanwege het verhoogde risico op geleidingsstoornissen wordt gebruik van genoemde middelen bij ic-patiënten in een ernstig stadium van ziekte in het geheel ontraden, omdat bij hen frequent myocardschade en aritmie door de COVID-19-infectie wordt aangetoond. Het risico is in dit geval veel groter dan een eventueel voordeel, aldus de SWAB.  

“Zolang niet duidelijk is of HCQ en CQ farmacologische activiteit hebben als antiviraal middel bij COVID-19, wordt het empirisch gebruik bij risicogroepen, het profylactisch gebruik of het gebruik als post-expositie profylaxe in de gezondheidszorg ontraden."

Ga voor de actuele adviezen naar de website van SWAB.

Ziekenhuizen genereren door het afschalen van reguliere zorg maandelijks ongeveer € 700 miljoen minder inkomsten. Voor de maanden maart, april en mei gaat het, volgens de NVZ, om een totaalbedrag van ongeveer € 2,1 miljard.

Bovenop deze derving aan reguliere inkomsten komen de extra kosten als gevolg van de coronacrisis: voor de afgelopen maanden een bedrag van € 0,5 tot 2 miljoen per maand, per ziekenhuis.

Ook moeten ziekenhuizen investeren in de langdurige fysieke scheiding van corona- en niet-coronazorg en in het verder corona-proof maken van de zorg. Daarbij gaat het om uitbreiding van ic-bedden en bijbehorend personeel en het aanleggen van ijzeren voorraden van persoonlijke beschermingsmiddelen en geneesmiddelen. De totale verwachte kosten in verband met de pandemie kunnen de komende jaren oplopen tot rond € 3 miljard.

In een brief aan de Tweede Kamer vraagt de NVZ volledige compensatie voor de omzet die ziekenhuizen mislopen en de extra corona-investeringen. Volgens de vereniging kunnen ziekenhuizen zonder een financiële injectie het hoofd niet boven water houden of worden zij gedwongen “desastreuze bezuinigingen” door te voeren.

Dat Cox in totaal drie termijnen kon dienen in het KNMP-bestuur was uitzonderlijk – normaal is het maximum twee termijnen van drie jaar - en had ermee te maken dat hij de begeleiding van de destijds op handen zijnde wijziging van de tariefstructuur voor apothekers zelf wilde afronden. Als blijk van vertrouwen stemden de leden  van de KNMP in met een speciale procedure die verlenging van het voorzitterschap mogelijk maakte.

Sinds 1 januari 1988 is de Wet Tarieven Gezondheidszorg (WTG) voor geneesmiddelen van kracht,  met receptregeltarief. Daarvoor was sprake van verkoopprijzen, marges, aanbreektoeslagen etc. De WTG zelf bestond eerder al voor andere groepen in de gezondheidszorg.

Cox vormde samen met algemeen secretaris Harderwijk en secretaris maatschappelijke zaken Eekhof van het bureau een driemanschap binnen de belangenbehartiging van apothekers en was groot voorstander van een brede KNMP, die opkomt voor alle soorten apothekers en waar alle apothekers zich thuis voelen. Op Europees niveau vertegenwoordigde hij de Nederlandse apothekers bij de PGEU (Pharmaceutical Group of the European Union).

In die tijd kwam een KNMP-lid pas in het hoofdbestuur na jaren in verschillende commissies gefunctioneerd te hebben. Zo was Cox onder meer lid van de commissie voor het ziekenfondswezen en de commissie voor de tarieven. Hij was sociaal, had een enorme dossierkennis en een fenomenaal geheugen.

Nadat minister voor Medische Zorg Bruno Bruins vanwege oververmoeidheid in maart aftrad, werd hij tijdelijk vervangen door Van Rijn. Donderdag maakte de Rijksvoorlichtingsdienst bekend dat de PvdA' er op 9 juli terugtreedt en dat de VVD een goede vervanger had gevonden. Dat bleek later die dag Van Ark te zijn. 

Als staatssecretaris van Sociale Zaken heeft zij zich beziggehouden met onderwerpen als kinderopvang, armoedebestrijding, schuldhulpverlening en de Wajong. Eerder deze week loodste zij een aanpassing van de Wajong door de Eerste Kamer.

Als Tweede Kamerlid was Van Ark ook enige tijd vice-fractievoorzitter onder Halbe Zijlstra. In 2017 maakte zij deel uit van het VVD-formatieteam. Door vriend en vijand wordt Van Ark geprezen om haar soepele omgang met het parlement.

Spoedverwijzingen naar specialismen in ziekenhuizen en klinieken die lang achterliepen, zoals orthopedie en dermatologie, zijn weer bijgetrokken. Bij dermatologie is mogelijk zelfs sprake van compensatie, omdat huisartsen meer patiënten doorverwijzen dan verwacht op basis van de data van 2018, 2019 en de eerste weken van 2020.

Verder schat de NZa dat huisartsen als gevolg van de coronacrisis inmiddels ruim 743.000 minder verwijzingen naar het ziekenhuis hebben gedaan dan verwacht, en 54.000 minder verwijzingen naar de GGZ. Deze getallen zijn exclusief de verwijzingen die al eerder zijn uitgegeven, maar waarvoor de zorg door de pandemie mogelijk is uitgesteld.

Dit is onderdeel van de pilot ‘Parallelle Procedures CBG-ZIN’, een initiatief van het ministerie van VWS dat ervoor moet zorgen dat innovatieve geneesmiddelen sneller beschikbaar zijn voor patiënten. Normaal beoordeelt het CBG eerst of een middel geregistreerd wordt en adviseert ZIN pas daarna of het ook vergoed wordt binnen het basispakket. In de pilot lopen beide procedures parallel.  

Als de minister het vergoedingsadvies van ZIN overneemt dan is Nederland een van de eerste landen binnen de EU waar Rybelsus, een GLP-1-analogon bestemd voor de behandeling van patiënten met diabetes type 2, wordt vergoed. Semaglutide is al op de markt als subcutane injectie.  

Omdat academische centra hebben aangegeven dat dergelijke bedragen een belangrijk obstakel zijn om bij EMA aan te kloppen voor advies, heeft het Europees agentschap besloten deze kosten te schrappen. Dit geldt voor zowel publieke als privéuniversiteiten, niet-commerciële onderzoeksinstanties en internationaal gerichte Europese belangengroepen. Belangrijke voorwaarde is dat er geen financiële of andere banden bestaan met de farmaceutische industrie.

Het EMA onderschrijft het grote belang van de academische wereld bij het ontwikkelen van innovatieve geneesmiddelen. “Hun wetenschappelijke onderzoek staat vaak aan de basis van medicijnen voor patiënten met een zeldzame ziekte”, aldus het EMA. Het is daarbij essentieel dat deze centra al in een vroeg stadium in contact komen met Europese instanties om te zien hoe het regulatoire systeem werkt en om voldoende bewijs te kunnen verzamelen over de werking van een nieuw medicijn, zodat baten en risico’s tegen elkaar afgewogen kunnen worden.      

De kosten voor een wetenschappelijk advies van het EMA over geneesmiddelen voor mensen bedroegen tot voor kort tussen de € 44.400 en € 89.000. Voor diergeneesmiddelen ging het om €14.600 tot 44.400.

De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ), die de douaneactie heeft geïnitieerd, benadrukt dat particulieren die via internet buiten Europa medicijnen bestellen en deze naar Nederland importeren de wet overtreden. “Het importeren van geneesmiddelen mag alleen met de juiste vergunningen of met expliciete toestemming van de inspectie”, aldus de IGJ. Een dergelijke vergunning wordt alleen verstrekt aan apothekers, groothandelaren en fabrikanten. Medicijnen bestellen via internet in Europa kan volgens de inspectie wel veilig en legaal als de aanbieder is geregistreerd op de website aanbiedersmedicijn.nl. Door op een speciaal logo te klikken kan gecontroleerd worden of het om een betrouwbare handelaar gaat.

Gevaarlijke verontreinigingen

De inspectie waarschuwt verder dat bij malafide verkopers op internet gekochte receptgeneesmiddelen gevaarlijke verontreinigingen kunnen bevatten of de verkeerde dosering van de werkzame stof. “Ook is het risicovol omdat er geen arts is die zicht heeft op de risico’s van het gebruik, bijvoorbeeld in combinatie met andere geneesmiddelen of bijwerkingen. Betrouwbare aanbieders zullen nooit receptplichtige medicijnen verstrekken zonder een recept.”

Op dit moment zijn er geen medicijnen die preventief werken tegen corona, verzekert de IGJ "Medicatie die wordt gebruikt bij de behandeling van coronapatiënten mag alleen onder strikt toezicht van artsen worden toegediend."

Na de voordracht door de management board van het EMA zal Cooke een verklaring afleggen voor de commissie Volksgezondheid, Milieu en Voedselveiligheid (ENVI) van het Europees parlement, waarna haar benoeming tot algemeen directeur pas officieel zal zijn.

Cooke heeft dertig jaar ervaring met internationale regelgeving. Zo werkte ze van 1998 tot 2002 voor de farmaceutische afdeling van de Europese Commissie en van 2002 tot 2016 voor het EMA als hoofd inspecties en hoofd internationale betrekkingen. In 2016 werd zij directeur van de Regulation and Prequalification Department van de WHO. Cooke studeerde farmacie, science en business aan Trinity College in Dublin.

Foppe van Mil, van 1978 tot 2000 werkzaam als openbaar apotheker in Zuid-Laren, hield zich naast de ontwikkeling en implementatie van farmaceutische patiëntenzorg ook actief bezig met het motiveren van collega's om hun voor patiënten relevante onderzoeksresultaten te publiceren. Hij was langdurig verbonden aan de redactie van het Pharmaceutisch Weekblad (PW) en de daaruit voortgekomen wetenschappelijke editie Pharmacy World & Science. Toen deze uitgave later werd omgevormd tot het International Journal of Clinical Pharmacy werd hij daar hoofdredacteur van. Deze functie heeft hij praktisch tot zijn overlijden vervuld. Voor zijn publicaties in het PW ontving hij in 1995 de Opwijrdaprijs.

Zijn contacten met gelijkgestemde collega’s in Europa en elders leidde in 1994 tot de oprichting van het Pharmaceutical Care Network Europe (PCNE). Als bestuurslid en later professioneel secretaris en adviseur van verschillende door de PCNE opgezette samenwerkingsverbanden en onderzoeksprojecten was hij de ziel van dit inmiddels wereldomspannende onderzoeksnetwerk.

ActiZ, de branchevereniging van zo’n  400 zorgorganisaties heeft daarnaast alle GGD’s nadrukkelijk opgeroepen informatie over regionale verspreiding zo snel en eenduidig als mogelijk te delen met de zorgorganisaties in hun regio. Instanties kunnen op die informatie hun beleid afstemmen. “Nu er een toename is van het aantal besmettingen, is het voor zorgorganisaties des te belangrijker de regionale situatie en cijfers te kennen”, stelt ActiZ.

Als wachttijden voor de GGD-teststraten te lang oplopen, betekent dit volgens de vereniging dat zorgmedewerkers langer in onzekerheid verkeren of zij het virus onder de leden hebben. ActiZ: “Tot er een uitslag is mogen ze niet werken, wat een hogere werkdruk voor collega’s betekent.” De branchevereniging vindt verder dat zorgmedewerkers die geen klachten hebben, maar wel in contact zijn geweest met iemand die COVID-19 heeft, zich ook moeten kunnen laten testen. Nu kan dat nog niet. “Ruimer testen kan helpen de verspreiding van het virus te beperken”, aldus ActiZ.

Dit blijkt uit het openbare Transparantieregister Zorg dat laat zien welke betalingen zorgverleners, zorginstellingen en patiëntenorganisaties ontvangen van leveranciers van (dier)geneesmiddelen en medische hulpmiddelen. Betaalt een bedrijf meer dan € 500 per jaar aan een zorgverlener of instelling dan moet dit gemeld worden bij het Transparantieregister Zorg. Die meldplicht moet bijdragen aan een verantwoorde, integere relatie tussen bedrijven en zorgverleners.
 
Van de € 82 miljoen aan financiële relaties in 2019 namen de leveranciers van geneesmiddelen bijna 80% voor hun rekening, die van medische hulpmiddelen 20% en die van diergeneesmiddelen 0.5%. Het aantal relaties met zorgverleners, zorginstellingen en patiëntenorganisaties dat in het register is opgenomen, bleef vorig jaar met circa 16.000 stabiel. Bij individuele zorgverleners gaat het vooral om dienstverlening, zoals het optreden als spreker, deelname aan een adviesraad of algemene consultancy (honorarium en onkosten). Ook betreft het vergoedingen aan artsen voor kennisinbreng bij specifieke zorgvragen, zorgprojecten of wetenschappelijke congressen. Bij zorginstellingen gaat het bijvoorbeeld om betalingen voor het ontwikkelen van nascholingsprogramma’s en zorgprojecten of de aanschaf van een medisch hulpmiddel.

Nieuwe website

Uit de rapportages van de CGR (stichting Code Geneesmiddelenreclame) en GMH (stichting Gedragscode Medische Hulpmiddelen) van vijftien relaties uit het Transparantieregister Zorg blijkt dat de regels goed worden nageleefd. In een evaluatie onder leiding van toenmalig minister Bruno Bruins door het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM)  is het register beoordeeld als goed functionerend en volledig. Als verbeterpunt werd het gebruiksvriendelijk maken van het register genoemd. Inmiddels is er een nieuwe website met een goed zoeksysteem, zodat relaties tussen bedrijven en zorgverleners, instellingen en patiëntenorganisaties gemakkelijk opgezocht kunnen worden.

Belangrijke oorzaak voor de tekorten is de vergrijzing die tot een hogere zorgvraag leidt. Daarnaast concludeerde een overheidscommissie onlangs dat 43% van de nieuwe werknemers in de zorg na twee jaar alweer vertrokken is.

“De veelbesproken (her)waardering van vitale beroepen tijdens de coronacrisis, zoals de zorg, lost het tekort voorlopig dus niet op”, aldus ABN AMRO, die erop wijst dat weliswaar 18 % van de werkende Nederlanders zich nu meer aangetrokken voelt tot een baan in de zorg dan voor de coronacrisis, maar een even hoog percentage zegt zich juist minder aangetrokken te voelen.

De bank verwacht dat het tekort aan zorgpersoneel voorlopig hoog blijft, vooral in de grote steden. In Rotterdam is 56 % van de zorgvacatures onvervulbaar, in Amsterdam 41 %, in Utrecht 40 % en in Den Haag 29 %. Volgens econoom Sonny Duijn van ABN AMRO heeft die krapte in de grote steden onder meer te maken met de hoge woonkosten en relatief lage lonen in de zorg.

Duijn: “Digitalisering en ‘zorg op afstand’ kunnen een deel van de oplossing zijn.” Uit eerder onderzoek van de bank blijkt dat 70 % van de chronische patiënten openstaat voor zorg op afstand.

“De uitkomst laat zien dat de rol van apothekers in vaccinatieprogramma’s steeds groter wordt”, zegt FIP-directeur Catharine Duggan. “Door hun betrokkenheid hebben meer mensen toegang tot vaccins en laten meer mensen zich daadwerkelijk vaccineren.” Naast het vaccineren zelf organiseren apotheken onder meer ook bewustwordingscampagnes, constateert FIP.

Wereldwijd bieden openbare apotheken aan 1,8 miljard mensen de gelegenheid zich te laten vaccineren. Het gaat in totaal om zesendertig typen vaccins variërend van griep, hepatitis B en tetanus tot mazelen, pneumokokken en gordelroos. 

“Apothekers zijn geneesmiddelexperts, eerstelijnszorgverleners en een integraal onderdeel van de zorgketen”, stelt Duggan. “Door hen nog actiever bij te betrekken bij vaccineren kunnen ze nog meer bijdragen aan de volksgezondheid.” Duggan roept landen die apothekers nog niet toestaan te vaccineren op samen te werken met FIP om de nodige veranderingen teweeg te brengen.

Hiv-positieve kinderen zijn hun hele leven aangewezen op een combinatietherapie van twee tot drie geneesmiddelen, waarvan  dolutegravir er een is. Kinderen van boven de 12 jaar met een gewicht van 40 kilo of meer krijgen dezelfde dosering als volwassenen: dagelijks één tablet van 50 mg. Jongere kinderen met een lager gewicht dienden dagelijks twee of meer tabletten te slikken van 10 mg of 25 mg, een dosering die niet door alle medicijnagentschappen in de wereld is goedgekeurd.

Bovendien zijn deze lagere doseringen niet altijd makkelijk verkrijgbaar in lage- en middeninkomenslanden. “Ook was deze medicatie niet passend voor kleine kinderen van minder dan twintig kilo”, zegt een van de onderzoekers, hoogleraar van het Radboudumc David Burger. “De noodzaak was er kortom om voor deze kinderen met een eenvoudigere en praktischere dosering van dolutegravir te komen.”

Voor het onderzoek kregen 62 kinderen met hiv tussen de 6 en 18 jaar uit Oeganda en Zimbabwe verschillende doses dolutegravir, waarbij rekening werd gehouden met hun gewicht. Na hen een half jaar te hebben gevolgd bleek dat dagelijks één tablet van 50 mg – de volwassenendosering -  goed werkt bij kinderen en dat hun lichaam op dezelfde wijze op het medicijn reageert als bij lagere, lastiger te verstrekken doseringen.

Daphne Thijssen, directeur Bloedbank en lid van Sanquins Raad van Bestuur vindt dat in korte tijd grote stappen zijn gemaakt in de strijd tegen het coronavirus. “Eind juli hadden we de tienduizendste donor verwelkomd, waren tienduizend donaties gerealiseerd, hadden we duizend donoraanmeldingen op één dag, en hadden we de eerste donor met tien donaties.”

Het uiteindelijke doel is zestienduizend donoren die binnen twintig weken tot wel vijftigduizend donaties kunnen doen om de gewenste dertigduizend kilo bloedplasma te produceren. Daarvan is nu dus 10% gerealiseerd. Eerder al is honderd kilo plasma geleverd voor de klinische studie van de internationale CoVIg Plasma Alliantie. Deze alliantie onderzoekt of het plasmageneesmiddel daadwerkelijk effectief is. Blijkt dat het geval dan kan Sanquin Plasma Products de ampullen met geconcentreerde antistoffen inzetten voor risicogroepen in Nederland.     

“Zo lang er geen vaccin beschikbaar is om mensen immuun te maken tegen COVID-19, moeten we hiermee doorgaan om risicogroepen te beschermen tegen ernstige infecties”, aldus Thijssen.

Iedereen die denkt besmet te zijn geweest met corona en bloedplasma wil doneren kan contact opnemen met: www.sanquin.nl/corona

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ondervindt wereldwijd een op de vier patiënten nadelige effecten van de zorg die men krijgt, inclusief schade door geneesmiddelgebruik. Geschat wordt dat medicatiefouten jaarlijks zo’n 42 miljard dollar kosten.  

Veilig geneesmiddelgebruik staat in veel landen op dit moment daarom hoog op de zorgagenda, stelt Parisa Aslani, professor aan de Universiteit van Sydney en een van de opstellers van het FIP-document over dit onderwerp. “Ongeacht of apothekers directe of indirecte patiëntenzorg verlenen, ze hebben allemaal een rol in het promoten van veilige en goede zorg”, aldus Aslani.  

De FIP verwerpt een cultuur van elkaar de schuld geven als zich medicatiefouten voordoen, omdat deze de schade voor patiënten voorkomt noch verzacht. Aslani: “We moeten van elkaar leren. We hebben patiëntveiligheid allemaal hoog in het vaandel staan, maar als het om medicatieveiligheid gaat nemen apothekers het voortouw.”  

Aslani wijst daarbij op de vele gemeenschappelijke uitdagingen waarvoor apothekers zich geplaatst zien, zoals de steeds ingewikkelder wordende medicijnen, polyfarmacie en “het verzekeren van optimale patiëntenzorg binnen een niet zelden gefragmenteerd zorgstelsel.”        

De good practice -studies naar de rol van apothekers bij medicatiebewaking zijn uitgevoerd in onder meer Nederland, Australië, Canada, Finland, India, Oman, Saoedi Arabië, Zuid-Afrika en de Verenigde Staten.

De deal met Janssen betreft het kopen van 200 miljoen vaccins initieel en een optie voor nog eens 200 miljoen. Onderdeel van de gesprekken met de farmaceut is de mogelijkheid om ook vaccins aan kwetsbare landen te doneren.

Het Joint Negotiation Team is namens de EU-lidstaten in gesprek met meerdere farmaceutische bedrijven, om de kansen te spreiden en snel over een werkend vaccin te kunnen beschikken zodra dit is ontwikkeld. In deze gesprekken maken de onderhandelaars prijsafspraken waarin betaalbaarheid en toegankelijkheid van het vaccin belangrijke uitgangspunten zijn. Nederland wordt bij de gesprekken met vaccinproducenten bijgestaan door onder anderen wetenschappelijke experts van het RIVM.

Eerder zijn gesprekken over het kopen van grote partijen coronavaccins succesvol afgerond met Astra Zeneca en het samenwerkingsverband van Sanofi Pasteur en GSK.

Nederlandse huisartsen schrijven weliswaar relatief weinig antibiotica voor, maar toch is er ook in Nederland ruimte voor verbetering, zegt het Nivel, dat uit eerder onderzoek concludeerde dat er tussen huisartsenpraktijken grote verschillen bestaan in het voorschrijven van antibiotica bij luchtweginfecties. Ook schrijven huisartsen vaak onterecht een antibioticum voor bij keelontsteking of een voorhoofdsholteontsteking.

Met de antibiotica-scan onderzoekt het Nivel, in samenwerking met de Universiteit Maastricht en het Instituut Verantwoord Medicijngebruik, op welke punten het voorschrijven van antibiotica in de huisartsenpraktijk en op de huisartsenpost afwijkt van de richtlijnen. Daarbij kijken de onderzoekers naar het voorschrijven bij verschillende diagnoses, naar doseringen en naar het voorschrijven aan verschillende risicogroepen.

De scan dient als basis voor verdere monitoring van knelpunten in het voorschrijven van antibiotica. Het Nivel maakt gebruik van gegevens van huisartsenpraktijken en huisartsenposten die deelnemen aan Nivel Zorgregistraties Eerste Lijn.

Het onderling uitwisselen van geneesmiddelen tussen ziekenhuisapotheken is normaal niet toegestaan, maar de inspectie vindt het nu wel goed dat ziekenhuisapotheken hun anonieme voorraad remdesivir (Veklury) daarvoor gebruiken, als dat nodig is door de toename van patiënten met COVID-19.

Volgens IGJ zijn in sommige ziekenhuizen tekorten ontstaan, terwijl andere ziekenhuizen nog wel voldoende voorraad van de virusremmer hebben.

Enkele voorwaarden die de inspectie stelt aan het uitwisselen zijn: de vragende ziekenhuisapotheker moet een schriftelijk verzoek indienen, de ontvangst en verstrekking moet achteraf kunnen worden aangetoond, en ook de leverende ziekenhuisapotheker moet een sluitende administratie voeren.

Ook moeten de apothekers het vervoer van remdesivir zo organiseren dat de kwaliteit van het geneesmiddel geborgd is.

De beoordeling van het mRNA-coronavaccin BNT162b2 van Pfizer en BioNTech verloopt volgens een zogenaamde rolling review – een versnelde beoordeling –, waarbij een bedrijf informatie deelt met de CHMP van het Europese Medicijnagentschap (EMA) terwijl het klinische onderzoek nog in volle gang is.  

De CHMP heeft besloten tot deze versnelling op basis van voorlopige resultaten uit het laboratoriumonderzoek en de eerste klinische onderzoeken bij volwassenen. Het vaccin blijkt de productie van antilichamen en T-cellen (van het immuunsysteem) tegen het virus te stimuleren.

Naar verwachting volgen in de komende weken en maanden de resultaten van grootschalige klinische trials met duizenden deelnemers. In een versnelde beoordeling kunnen overigens nog geen conclusies worden getrokken over de veiligheid en werkzaamheid van het vaccin, benadrukt de CHMP.

Vermoeidheid is een van de meest voorkomende en invaliderende bijwerkingen van kanker en kankerbehandelingen: 80% van alle patiënten met kanker is tijdens de behandelingen in het eerste jaar na de diagnose ernstig vermoeid. Ruim 30% heeft daar veel langer last van, soms tot meer dan tien jaar na dato, schrijven de onderzoekers.

De Untire-app activeert gebruikers mentaal en fysiek, en helpt daarmee de vicieuze cirkel van vermoeidheid te doorbreken. Uit het onderzoek van het UMCG blijkt dat gebruikers van de app na twaalf weken significant minder vermoeidheidsklachten hebben en betere kwaliteit van leven ervaren. Patiënten die de app regelmatig gebruiken, boeken de meeste vooruitgang.

Van de achthonderd deelnemers aan het gerandomiseerd onderzoek met controlegroep heeft 60% alle kankerbehandelingen achter de rug. Bijna 10% van de deelnemers kreeg eerder professionele hulp voor het bestrijden van vermoeidheid.

Oefeningen

De Untire-app is ontwikkeld voor kankerpatiënten die vermoeid zijn, ongeacht geslacht, leeftijd, type kanker en behandelfase. De app biedt psycho-educatie, onder meer in de vorm van animaties, oefeningen voor het verhogen van de lichamelijke activiteit, ontspanningsoefeningen, het leren managen van energie en dagelijkse positieve tips. Ook is er een online community voor het uitwisselen van ervaringen. De app is beschikbaar in het Nederlands, Engels en Duits.

De Aletta Jacobs-leerstoelen worden eenmalig ingesteld om de benoeming van vrouwelijke hoogleraren te stimuleren. Lub-de Hooge is ziekenhuisapotheker en als assistent-professor verbonden aan de afdeling Klinische Farmacie en Farmacologie en de afdeling Nucleaire Geneeskunde en Moleculaire Beeldvorming van het Universitair Medisch Centrum Groningen. In de afgelopen jaren heeft zij een herkenbare eigen onderzoekslijn opgezet op het gebied van moleculaire beeldvorming in personalized medicine en geneesmiddelontwikkeling.

In 2010 won zij de Marie Curie Award en de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers (NVZA) kende haar in 2019 de Huizinga Penning toe als blijk van erkenning voor haar wetenschappelijk werk.

De peiling is uitgevoerd onder meer dan 800 apotheekmedewerkers in zowel de openbare als ziekenhuisapotheek. Het betreft 268 apothekers, 410 assistenten en 150 overige medewerkers. Van alle ondervraagden is twee derde (67%) zeker van plan zich te laten inenten met een COVID-19-vaccin. Zo’n 21% weet het nog niet zeker en 12% wil zich op dit moment niet laten vaccineren. Apotheekmedewerkers in ziekenhuizen zijn iets vaker van plan zich te laten vaccineren (75%) dan die van openbare apotheken (67%). Onder apothekers blijkt de bereidheid tot vaccinatie met 85% het grootst, gevolgd door apothekersassistenten (58%).

Apothekers geven vaker aan vertrouwen te hebben in de veiligheid en effectiviteit van een vaccin, terwijl assistenten zich vaker zorgen maken over langetermijneffecten en zeggen nog te weinig informatie te hebben. De bereidheid van apothekers lijkt daarmee vergelijkbaar met die van artsen, terwijl apothekersassistenten meer bereid lijken dan verpleegkundigen.

Voorbeeldfunctie

Degenen die wel gevaccineerd willen worden zeggen dit vooral te doen om bij te dragen aan groepsimmuniteit (86%). Een aantal respondenten benoemt daarbij expliciet hun voorbeeldfunctie en de morele verplichting van zorgmedewerkers om te voorkomen dat (kwetsbare) patiënten besmet worden. Een andere belangrijke reden om ingeënt te willen worden is de overtuiging dat het vaccin veilig en effectief is (66%). Degenen die zeggen dat ze niet van plan zijn zich te laten vaccineren of nog twijfels hebben geven als belangrijkste reden onduidelijkheid over de langetermijnveiligheid (77%).

Het overgrote deel (70%) van de apotheekmedewerkers die zelf positief staan tegenover vaccinatie geven aan dat ze iedereen die opgeroepen wordt zich te vaccineren adviseren dat ook te doen. Degenen die zelf nog twijfelen over vaccinatie, of zelf nog niet gevaccineerd willen worden, geven liever geen advies over vaccinatie aan anderen (70%).

Vertrouwen

Enkele quotes van deelnemers aan de peiling: "Als apotheker laat ik graag zien dat ik vertrouwen heb in onze registratieprocedures en draag ik dat graag uit"; “Graag zo snel mogelijk om goede zorg te kunnen blijven verlenen" ;"Ik ben zwanger en vaccineer mij liever na de bevalling" ;"Dat hopelijk niet alleen bij de apotheek maar in heel Nederland de ernst van het virus ingezien wordt en mensen niet alleen aan zichzelf denken maar juist aan anderen en zich daarom allemaal WEL laten vaccineren”; " Medewerkers in de zorg hebben een morele verplichting zorg te dragen voor het voorkomen van overdragen van ziektes aan patiënten"; "Ik moedig iedereen absoluut aan dit te doen, maar uiteindelijk ligt de beslissing bij het individu."

AGEP is een vrij zeldzame huidreactie en kan ontstaan als allergische reactie op een geneesmiddel. Klachten zijn een rode huid, ontstekingen van de huid en koorts. Na stoppen met het geneesmiddel herstellen patiënten binnen een tot twee weken. Bupropion wordt gebruikt bij de behandeling van een depressie (Wellbutrin XR) of als hulpmiddel bij het stoppen met roken (Zyban). De melding van dermatoloog Bruijn heeft zowel in binnen- als buitenland tot diverse publicaties geleid.

Lareb benadrukt dat het melden van bijwerkingen door zorgverleners en patiënten essentieel blijft voor een goede geneesmiddelenbewaking.

De gerapporteerde genitale jeuk en tintelingen ontstonden direct na toediening van het geneesmiddel, ook bij herhaalde toediening, en verdwenen binnen enkele minuten. Klachten als tinteling, jeuk en irritatie van de vagina, tinteling van de anus en genitaliën werden door patiënten gemeld.

Lareb heeft het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen op de hoogte gesteld van de meldingen. Dit college zal deze gevallen bespreken met het Europese netwerk en besluiten of de bijsluiter moet worden geüpdatet.

Het vaccin van AstraZeneca biedt 60% bescherming tegen COVID-19 bij volwassenen tot 55 jaar. Over de effectiviteit bij personen boven de 55 jaar zijn onvoldoende gegevens bekend, maar ook voor deze groep is enige werkzaamheid te verwachten, zegt het EMA. Dit vandaag goedgekeurde COVID-19-vaccin werkt op een andere manier dan de twee eerdere mRNA-vaccins. Het is een vectorvaccin dat bestaat uit een verkoudheidsvirus waarin een stukje coronavirus is ingebouwd.

“Het is mooi dat dit derde goedgekeurde vaccin op een andere manier werkt dan de twee eerder geregistreerde, dat biedt perspectief bij de bestrijding van de verschillende varianten van het virus”, aldus professor Ton de Boer, voorzitter van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG).

Tweede prik

Toediening vindt plaats op twee momenten: na de eerste prik volgt vier tot twaalf weken later een tweede prik. Het lijkt erop dat wanneer er meer tijd tussen de eerste en tweede prik zit, het vaccin dan beter werkt.
De studies die ten grondslag liggen aan de beoordeling van het 'Oxfordvaccin' zijn uitgevoerd in het Verenigd Koninkrijk en Brazilië. De studiepopulatie betrof bijna 11.000 personen. De bijwerkingen die optraden zijn vergelijkbaar met andere vaccinaties en over het algemeen mild en tijdelijk van aard.

Medewerkers die vaccineren waren deskundig, het registreren en de opvang na het vaccineren gebeurde zorgvuldig en er was oog voor het distributie- en koelingsproces. Tot die conclusie komen de inspecteurs die tussen 6 en 22 januari in totaal 11 GGD-vaccinatielocaties, 6 ziekenhuizen en 3 andere instellingen hebben bezocht.  De IGJ is vol lof over de zorgvuldigheid waarmee het hele vaccinatieproces in korte tijd uit de grond is gestampt, maar er zijn ook verbeterpunten. Zo werden tijdens de eerste ronde enkele vaccinflacons tussen ziekenhuizen getransporteerd vanwege tekort bij de één of overschot bij de ander. Ook bij dit transport dient de koude keten steeds geborgd en gelogd te zijn, benadrukt de inspectie.

Koelkast

Verder is het belangrijk tijdens de distributie naar verpleeghuizen en instellingen, en vervolgens naar de locaties en afdelingen, steeds te volgen waar de vaccins zijn en onder welke omstandigheden ze opgeslagen en vervoerd worden, aldus de IGJ. GGD-straten moeten de temperatuur bij de vaccins in de koelkast meten en ervoor zorgen dat de deur van de koelkast niet te vaak open hoeft. Verder adviseert de inspectie de GGD’s het alarm scherper in te stellen dan <2 en >8 C, zodat er bij alarmering wat meer speling is. Ook is het belangrijk dat de medisch verantwoordelijke in een GGD-straat het voor toediening gereed maken goed in de gaten houdt, door steekproefsgewijs mee te kijken. Ten slotte moeten de GGD-straten afspraken maken met het RIVM over eventueel gebruik van andere dan de meegeleverde naalden.

Observatie

Een aandachtspunt voor zorgaanbieders in verpleeghuizen en instellingen is het observeren van cliënten in de eerste vijftien minuten na vaccinatie. Sommige cliënten verblijven namelijk in hun eigen appartement, anderen in de huiskamers. Binnenkort starten de eerste locaties met de tweede vaccinatieronde. De inspectie zegt er vertrouwen in te hebben dat locaties die met de eerste of tweede ronde van vaccineren bezig zijn, dit zorgvuldig en veilig blijven uitvoeren, rekening houdend met de ervaringen die in het land zijn opgedaan.

Het symposium van het Pharmaeutical Care Network Europe (PCNE), waar de prijzen werden toegekend, vond dit jaar online plaats (van 3 tot 6 februari). Van de zeventig ingediende abstracts (uit Europa, de VS en Australië) werden de beste acht gepresenteerd.

Gordijn deed onderzoek naar de ervaringen van openbaar apothekers in Belfast met het verstrekken van sildenafil als OTC-middel. Met interviews bracht zij de barrières en succesfactoren voor deze zorg door apothekers in kaart. Met de opgedane inzichten kunnen ook openbaar apothekers in andere landen hun voordeel doen.
Met RACE, waar Visser onderzoek naar deed, worden de barrières die astmapatiënten ondervinden bij het gebruik van hun onderhoudsmedicatie inzichtelijk gemaakt. Het instrument is bedoeld als gesprekshulp voor apothekers.

Apotheker Teijgeler, in 1927 geboren in Vlaardingen, combineerde het voorzitterschap van het CBG jarenlang met de functie van Hoofdinspecteur van de Volksgezondheid. Hij leverde een belangrijke bijdrage aan de onafhankelijke wetenschappelijke beoordeling van geneesmiddelen en gold ook als een van de grondleggers van het Europese beleid op dit gebied. Van 1982 tot 1988 was hij voorzitter van het eerste Europese Geneesmiddelencomité, de CPMP.

Oud-collega’s roemen hem om zijn gevoel voor diplomatie, grote inhoudelijke kennis en vriendelijke karakter, waardoor hij veel waardering oogstte onder mensen die met hem werkten. Ook na zijn afscheid bleef hij zeer geïnteresseerd in het werk van het CBG; op de jaarlijkse Collegedag was hij eregast.

Voorwaarde is wel dat de stapsgewijze medicatieafbouw gebeurt onder toezicht van een reumatoloog, om bij opvlamming van de ziekte direct te kunnen ingrijpen. Volgens dr. Elise van Mulligen, die deze week op het onderzoek promoveerde aan het Erasmus MC, is dat bij 60% van de patiënten het geval.

Voor haar onderzoek vergeleek Van Mulligen twee stapsgewijze afbouwstrategieën. Bij de eerste methode werd als eerste het klassieke reumamiddel – meestal methotrexaat – afgebouwd en daarna de biological, veelal de TNF-alfaremmer etanercept of adalimumab. Bij de tweede strategie was dit andersom.

“Uit het onderzoek kwam naar voren dat het niet uitmaakt waarmee je begint”, zegt Van Mulligen. “Omdat we naast medicijnkosten ook kijken naar kosten door werkverlies, vonden we geen verschil in kosteneffectiviteit vanuit maatschappelijk oogpunt. De voorkeur van de patiënt kan daarom leidend zijn. Heeft de patiënt een hekel aan prikken, dan kan de biological er het eerst af, en mocht hij bijvoorbeeld misselijk worden van methotrexaat, dan kan dat het eerst worden weggelaten.”

In de studie zagen de onderzoekers de patiënten om de drie maanden. Bij het eerste consult halveerde de dosering en bij het tweede kregen de patiënten een kwart. Na zes maanden waren zij volledig gestopt.

Monitoring vond onder meer plaats met de disease activity score (DAS), die al een verslechtering weergaf voordat de patiënt daadwerkelijk een opvlamming kreeg. “Een lichte verandering in de DAS-score zou bij de reumatoloog daarom moeten leiden tot verhoogde alertheid.”

Met het afbouwen van de medicatie van de ruim 160.000 patiënten met reumatoïde artritis in Nederland kunnen miljoenen euro’s worden bespaard, denkt Van Mulligen.

“Hoewel de werkdruk in het Erasmus MC ook extreem hoog is, voelen wij toch een morele plicht om ook daar te gaan helpen”, stelt Hugo van der Kuy, hoofd ziekenhuisapotheek van het Erasmus MC. De apotheek van het Rotterdamse ziekenhuis onderhoudt al jaren nauwe banden met de collega’s op Curaçao. “We hebben dagelijks contact”, zegt Van der Kuy. “Onlangs kreeg ik een zeer emotionele oproep van een van de ziekenhuisapothekers,  Zohreh Safipour. Ze zei dat de situatie totaal uit de hand liep en dat dringend hulp nodig was.”

Bleef het aantal coronabesmettingen aanvankelijk laag op het eiland, de afgelopen weken is de situatie dramatisch verslechterd. Dit komt door de zogeheten Britse variant, die besmettelijker is dan het oorspronkelijke virus. Ook heeft een deel van de bevolking zich tijdens de recente verkiezingscampagne niet of nauwelijks aan de coronaregels gehouden.

Om de toestroom van coronapatiënten te kunnen opvangen is naast het CMC ook het oude ziekenhuis weer in gebruik genomen. Van der Kuy: “Normaal gesproken zijn hier zo’n tien ic-bedden bezet, inmiddels beschikken ze over 44 ic-bedden en ze liggen allemaal vol.”

Laurent Favié, de ziekenhuisapotheker die naar Curaçao gaat, zal vooral op de ic worden ingezet. “Zijn belangrijkste taak wordt het ontzien van de verpleegkundigen op de intensive care”, aldus Van der Kuy. Favié, die ook in het Erasmus MC ic-apotheker is, blijft voor zes weken op het Caribische eiland.

Werkdruk

De twee apothekersassistenten gaan zich volgens Van der Kuy met echte ziekenhuiszorg bezighouden, zoals voor toediening gereed maken. “Ze moeten ervoor zorgen dat het dagelijks medicatieproces soepel verloopt. De assistenten op Curaçao zijn de huidige werkdruk en taken die ze nu op afdelingen moeten verrichten niet gewend.” 

Hoe lang de apothekersassistenten uit Nederland in de Caraïben blijven is nog onzeker. Van der Kuy: “Ze gaan in principe voor een maand, maar als blijkt dat de behoefte dan nog steeds groot is, zullen ze wat langer blijven.”

Saamhorigheidsgevoel

Ziekenhuisapotheker van het Erasmus MC Sarah Wilkes, net terug van een maand op Curaçao, omschrijft de situatie in het Curaçao Medical Center als heftig en intens. Tegelijkertijd zag ze een groot saamhorigheidsgevoel onder het personeel van de ziekenhuisapotheek. “Heel bewonderenswaardig. Zonder te klagen en met veel enthousiasme en positiviteit zet iedereen zijn schouders eronder.”

In korte tijd werden extra afdelingen ingericht, voorraden van essentiële geneesmiddelen aangelegd en bereidingen uitgevoerd. Omdat het eiland lange tijd met weinig besmettingen te maken had was er voldoende tijd om een en ander voor te bereiden. “De bereidingsprotocollen en lijsten van geneesmiddelen die besteld moesten worden lagen allemaal klaar”, zegt Wilkes.

Zelf nam zij dagdiensten en weekenddiensten over van collega’s in de apotheek, die zich vooral met coronazorg bezighielden, zodat ook de reguliere werkzaamheden konden doorgaan. “De hulp uit Nederland wordt zeer gewaardeerd. Het haalt de druk enigszins van de ketel.” Naast de ziekenhuisapothekers en apothekersassistenten van het Erasmus MC krijgt het CMC hulp van artsen uit onder meer Colombia en de Verenigde Staten en verpleegkundigen uit Nederland en de VS.

De verhoogde druk van de vloeistof in het oog door het gebruik van de Eylea 40 mg/ml (aflibercept-oplossing voor intravitreale injectie) komt ongeveer zeven keer vaker voor dan bij toediening met een Luer-lock-spuit gevuld met Eylea-oplossing voor injectie uit een injectieflacon. Het CBG adviseert daarom de injecties uitsluitend te laten uitvoeren  door zorgverleners die getraind zijn in het gebruik van Eylea voorgevulde spuit. 

Eylea voorgevulde spuit wordt gebruikt voor de behandeling van de volgende oogaandoeningen: neovasculaire (natte) leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD) en verschillende vormen van visusverslechtering. Een intravitreale injectie is een injectie met een geneesmiddel in het glasachtig lichaam van het oog. Bayer heeft over dit onderwerp een Direct Healthcare Professional Communicatie (DHPC) verstuurd aan ziekenhuisapothekers, oogartsen en physician assistants.

Dat komt naar voren uit een studie van dr. Cindy Boer en dr. Joyce van Meurs, verbonden aan het Erasmus MC, die is gepubliceerd in Annals of the Rheumatic Disseases. Zij pleiten ervoor om VKA’s niet langer voor te schrijven aan patiënten die toch al een hoger risico hebben op artrose, bijvoorbeeld vanwege hun leeftijd of overgewicht.

Het duo maakte in eerste instantie gebruik van gegevens van de ERGO-studie, het bevolkingsonderzoek in Rotterdam-Ommoord, waaruit bleek dat mensen die VKA’s innemen een bijna 2,5 keer hoger risico hebben op artrose. In samenwerking met Amerikaanse collega’s vergeleken zij vervolgens VKA’s met andersoortige bloedverdunners. Daaruit kwam naar voren dat VKA-gebruikers met artrose veel vaker een knie- of heupprothese hebben. De artrose was bij hen dus vaker en sneller tot het ernstigste stadium gekomen.

Patiënten hebben het vaakst reacties op de injectieplaats gemeld, gevolgd door infectie en huidreactie, concludeert Lareb op basis van de definitieve resultaten van de Monitor biologische medicijnen 2017-2020. Infecties werden als meest belastend ervaren door patiënten.

Voor de monitor hebben tussen 2017 en 2020 in totaal 1382 patiënten uit negen ziekenhuizen vragenlijsten ingevuld. Patiënten met immuungemedieerde inflammatoire aandoeningen - zoals reumatoïde artritis, de ziekte van Crohn en psoriasis - kregen iedere twee maanden een online vragenlijst, waarin werd gevraagd naar het biologisch geneesmiddel dat zij gebruikten en of er bijwerkingen optraden.

Het gaat om onder meer de volgende geneesmiddelen: adalimumab (36%), etanercept (31%), infliximab (12%), ustekinumab (5%) en tocilizumab (4%).

De effectiviteit van monoklonale antistoffen is nog niet voldoende wetenschappelijk aangetoond, concludeert de SWAB, die zich sinds het begin van de pandemie over medicamenteuze behandelopties voor COVID-19-patiënten buigt.

Een ander bezwaar is dat therapie (tot nu toe) alleen intraveneus moet worden gegeven in het ziekenhuis, terwijl het juist zou worden ingezet bij patiënten die nog niet naar het ziekenhuis hoeven. Gezien de grote belasting op de ziekenhuiszorg is dat niet wenselijk, schrijft de SWAB in de aanpassing van de leidraad Medicamenteuze behandelopties bij patiënten met COVID-19.

Monoklonale antistoffen zijn op dit moment nog niet beschikbaar en in Europa nog niet officieel geregistreerd als geneesmiddel. 

De SWAB heeft de leidraad ontwikkeld in samenwerking met het Centrum Infectieziektenbestrijding (CIB), het expertiseteam Behandeling van de FMS, en de wetenschappelijke verenigingen van de ziekenhuisapothekers (NVZA), medisch microbiologen (NVMM), internisten (NIV/NVVI), intensivisten (NVIC), kinderartsen (NVK) en longartsen (NVALT).

Volgens de geneesmiddelenbewakingscommissie PRAC van het EMA wegen de voordelen van het vaccin nog steeds op tegen de risico’s. De commissie adviseert wel de bijsluiter en productinformatie aan te passen met een waarschuwing én bijwerking.

De PRAC stelde vast dat de stolselvorming voornamelijk optrad op ongebruikelijke plekken, zoals bloedproppen in de hersenen en buik in combinatie met een verlaagd aantal bloedplaatjes en bloedingen. Een mogelijke verklaring voor dit specifieke ziektebeeld is een reactie van het afweersysteem, wat ook wel gezien wordt bij patiënten die behandeld worden met heparine. Specifieke risicofactoren zijn nog niet vastgesteld, deze worden verder onderzocht.

Acht gevallen

In de Verenigde Staten zijn tot nu tot acht gevallen gemeld van ernstige, zeldzame verschijnselen van stolselvorming én een verlaagd aantal bloedplaatjes (trombocytopenie) na toediening van het Janssen-vaccin. Bij het merendeel van de meldingen betrof het vrouwen jonger dan 60 jaar die tot 21 dagen na vaccinatie symptomen ontwikkelden van cerebrale veneuze sinustrombose – een ernstige, zeldzame vorm van trombose waarbij er een bloedprop zit in de afvoerende bloedvaten van de hersenen – in combinatie met een verlaagd aantal bloedplaatjes. Eén persoon is overleden. In totaal zijn er in de Verenigde Staten tot 13 april ruim 7 miljoen mensen gevaccineerd met het Janssen-vaccin.

In de groep die is gevaccineerd met AstraZeneca (Vaxzevria) is het aantal meldingen van diep veneuze trombose en longembolie wel iets hoger dan verwacht. Maar het is niet bekend of  alles is gemeld, stelt Lareb. Het gaat om 224 meldingen van trombose of embolieën na vaccinatie met Pfizer/BioNTech (Comirnaty), 150 na AstraZeneca en 21 na het Moderna-vaccin. Bij vier meldingen is niet duidelijk om welk vaccin het ging. In de meldingen werd onder andere 82 keer longembolie genoemd, 62 keer diep veneuze trombose en in 127 gevallen ging het om een herseninfarct. Tot 14 april waren er ongeveer 2,5 miljoen vaccins Pfizer/BioNTech toegediend, 1 miljoen AstraZeneca en 300.000 Moderna.

Meer aandacht

Bij negen meldingen in dit overzicht gaat het om de combinatie van een laag aantal bloedplaatjes en trombose na het vaccin van AstraZeneca. Dit is de zeldzame bijwerking: Vaccine-induced Immune Thrombotic Thrombocytopenia (VITT). In de andere meldingen van trombose en embolieën werd geen laag aantal bloedplaatjes genoemd, dit zijn ‘gewone’ veel voorkomende vormen van trombose. Bij deze meldingen blijken geen duidelijke patronen te zien die wijzen op bijwerkingen. Trombose en longembolie komen jaarlijks voor bij ongeveer 1 op de 1000 mensen. Door aandacht voor de ernstige bijwerking bij het AstraZeneca-vaccin, is er hoge alertheid op trombose en embolieën. Volgens Lareb heeft dit mogelijk de motivatie om het vermoeden van bijwerkingen te melden verhoogd.

Meer onderzoek

Het aantal meldingen van diep veneuze trombose, longembolie en herseninfarct, dat optrad binnen twee weken na vaccinatie, is in de meeste gevallen niet hoger dan anders bij een vergelijkbaar aantal mensen verwacht kan worden. In de groep die AstraZeneca heeft gekregen, is het aantal meldingen van diep veneuze trombose en longembolie wel hoger dan de schatting van het aantal mensen dat hier normaal gesproken mee te maken krijgt. Bij de gemaakte vergelijkingen heeft Lareb gebruikt gemaakt van schattingen voor het normaal te verwachten aantal. Of alle gevallen van longembolie en trombose na een vaccinatie zijn gemeld, is niet bekend. Het aantal kan dus hoger liggen. Op basis van de meldingen is het nog niet mogelijk conclusies te trekken over een relatie met vaccinaties, concludeert Lareb, dat adviseert meer onderzoek te doen.

Niggebrugge-Mentink (zie foto), die de Opwijrda-prijs krijgt voor het artikel ‘Een kort hydratieschema leidt tot minder nefrotoxiciteit door cisplatine bij niet-kleincellig longcarcinoom (HYCIS-XL)’ is ziekenhuisapotheker apotheekbereidingen bij de Stichting Apotheek der Haarlemse Ziekenhuizen (SAHZ) in Haarlem. Zij studeerde af aan de Universiteit van Utrecht als apotheker en specialiseerde zich begin 2020 tot ziekenhuisapotheker in het Albert Schweitzer ziekenhuis en Amphia met de differentiatie oncologie.

De casuïstische mededeling ‘Verhoogd risico op een methotrexaatintoxicatie op oudere leeftijd’ van Vorstenbosch werd door een vakjury beoordeeld als de beste casus die het afgelopen jaar is gepubliceerd in het NPFO. Vorstenbosch is basisarts (ANIOS kinder-intensive care/intensive care) in het Elizabeth-TweeSteden Ziekenhuis (ETZ). De prijswinnaars zijn vandaag officieel bekendgemaakt op het digitale PRISMA-symposium.

PRISMA-prijzen

Ook de winnaars van de  PRISMA-publicatieprijs 2020 en PRISMA-proefschriftprijs 2020, respectievelijk Bram Mertens en Rianne Weersink, zijn in het zonnetje gezet. Mertens werd bekroond voor zijn artikel 'Effect of multidose drug dispensing on the time in therapeutic range in patients using vitamin K antagonists: A randomized controlled trial' en Weersink voor haar onderzoek 'Medication Safety in patients with cirrhosis'.

De jury noemt Weersinks onderzoek “heel vernieuwend, waarvan de resultaten al veelvuldig in de praktijk worden toegepast”. Het artikel van Mertens, de beste wetenschappelijke internationaal peer-reviewed publicatie over farmaceutische praktijkonderzoek 2020, wordt geprezen “omdat het breed implementeren van de inzichten uit dit onderzoek voor veel patiënten de uitkomsten van behandeling substantieel kan verbeteren.”

Het PRISMA-bestuur ontving negen proefschriften (waarvan een uit België) en 29 internationale publicaties. Onder voorzitterschap van Katja Taxis hebben Jacqueline Hugtenburg, Matthijs Becker, Fatma Karapinar, Mette Heringa en Martina Teichert alle inzendingen beoordeeld. Hierbij keken zij naar de kwaliteit in methodologie van onderzoeksopzet en uitvoering, de validiteit van de getrokken conclusies, in hoeverre het onderzoek nieuwe kennis toevoegt en bijdraagt aan de maatschappelijke discussie en in hoeverre de resultaten van het onderzoek nuttig en toepasbaar zijn voor de farmaceutische praktijk.

Oprichter PW

De Opwijrda-prijs is vernoemd naar apotheker R.J. Opwijrda uit Nijmegen, die in 1864 het Pharmaceutisch Weekblad oprichtte en ruim 25 jaar hoofdredacteur was. Peter de Smet was vanaf 1979 wetenschappelijk medewerker en hoofd van het KNMP Geneesmiddelen Informatie Centrum, en daarna hoofd onderzoek Farmaceutische Patiëntenzorg. Van 2001 tot 2018 was hij ook bijzonder hoogleraar Kwaliteit Farmaceutische Patiëntenzorg aan de Radboud Universiteit.

(Een%2Bkort%2Bhydratieschema%2Bleidt%2Btot%2Bminder%2Bnefrotoxiciteit%2Bdoor%2Bcisplatine%2Bbij%2Bniet-kleincellig%2Blongcarcinoom%2B%2528HYCIS-XL%2529%29%2C)

 (Verhoogd%2Brisico%2Bop%2Been%2Bmethotrexaatintoxicatie%2Bop%2Boudere%2Bleeftijd%25E2%2580%2599%2B%29+)

Behandelaars hebben nu twee mogelijkheden om te voorkomen dat patiënten een terugval krijgen na herstel van een depressie: antidepressiva blijven slikken of een psychologische interventie. De meest onderzochte interventies PCT en MBCT bestaan uit acht sessies in acht weken. PCT richt zich op het onderzoeken van denkpatronen, het activeren van een positief gevoel en het maken van een preventieplan. Bij MBCT wordt een bepaalde vorm van meditatie geoefend. Beide interventies reduceren het risico op terugval aanzienlijk, blijkt onder meer uit de resultaten van de meta-analyse van Bockting en Breedvelt, gepubliceerd in JAMA Psychiatry.

Dat er alternatieven zijn voor antidepressiva voor mensen met terugkerende depressies en restklachten is volgens Bockting van groot belang “voor de (inter)nationale richtlijnen voor de behandeling van mensen die langdurig antidepressiva slikken, maar een sterke wens hebben om af te bouwen”.

De huidige behandelrichtlijnen geven aan dat patiënten met een hoog risico op terugval langdurig antidepressiva moeten blijven slikken. Deze mensen hebben meestal al vaker een terugval gehad of hebben al vanaf jonge leeftijd last van een depressie. Niet eerder is onderzocht of patiënten ongeacht deze risicofactoren toch medicatie kunnen afbouwen.

Meer dan een miljoen mensen in Nederland slikken antidepressiva, velen om na herstel van een depressie een terugval te voorkomen.

Vooral reizigers die Zuidoost-Azië hebben bezocht importeren multiresistente bacteriën, waaronder soorten die resistentie hebben opgebouwd tegen vrijwel elk type antibiotica. De resultaten zijn vandaag gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Genome Medicine.

Een team van wetenschappers van de Universiteit Maastricht en Washington University onderzocht het spijsverteringsstelsel van 190 Nederlandse reizigers op de aanwezigheid van antibioticaresistente (AMR) genen. Ze namen poepmonsters van reizigers voor en na hun reis.

De onderzoekers zagen niet alleen een toename aan hoeveelheid en diversiteit van AMR-genen in deze monsters, maar ook risicovolle genen die zelfs resistent zijn tegen laatste-redmiddel-antibiotica. Zes van de tien geïdentificeerde risicovolle AMR-genen werden alleen na de reis in de darmen aangetroffen. Zoals het MCR-1-gen dat resistentie verleent tegen colistine, een laatste redmiddel voor infecties als longontsteking en meningitis. De onderzoekers vonden het MCR-1-gen voornamelijk in het darmmicrobioom van mensen die uit Zuidoost-Azië terugkeerden.

Blaasontsteking

“In Nederland is het risico op een infectie met multiresistente bacteriën relatief klein”, zegt onderzoeksleider John Penders, verbonden aan de afdeling Medische Microbiologie van de Universiteit Maastricht. “Het is echter belangrijk om rekening te houden met resistentie wanneer iemand toevallig een infectie, zoals een blaasontsteking, ontwikkelt kort na terugkomst van een verre reis. Zeker wanneer het een risicogebied betrof.”

Het onderzoek naar AMR-genen in het darmmicrobioom van Nederlandse reizigers is onderdeel van de grootschalige COMBAT-studie, een samenwerking tussen de Universiteit Maastricht en Ease Travel Clinic & Health Support, het Erasmus MC en Travel Clinic Erasmus MC en het Amsterdam UMC en Tropencentrum Amsterdam UMC.

Dat de ziekenhuizen niet in de rode cijfers terechtkwamen, zoals vorig jaar nog werd gevreesd, is onder meer te danken aan de compensatie voor de coronazorg die zij ontvingen en een subsidie voor de zorgbonus, die zijn opgeteld bij de omzet.
Intrakoop, de inkoopcoöperatie van de zorg, en Verstegen accountants en adviseurs onderzochten de cijfers van vijf academische, dertig algemene en twee categorale ziekenhuizen. Hieruit blijkt dat in 2020 sprake was van een daling in klinische opnamen van 14,5%  en een daling van 22,1% in eerste poliklinische bezoeken.
Ook het aantal bedden daalde, met 4,1% naar een totaal van 20.991 bedden. Ondanks minder productie nam de omzet van de ziekenhuizen juist toe, met 5,5% tot € 18,6 miljard. De winst bleef gelijk. De universitaire medische centra deden het volgens de onderzoekers iets minder goed dan de algemene ziekenhuizen; één ziekenhuis rapporteerde rode cijfers.

Hoger ziekteverzuim
Zoals verwacht nam het ziekteverzuim toe: van 5,3% (2019) naar 5,6% in 2020. Dit is de sterkste toename van het verzuim in negen jaar. De totale personeelskosten stegen vorig jaar met 7,4%. De patiënt- en bewonersgebonden kosten namen toe met 3,9% (behandelingen, medicijnen en verzorging) De hoge uitgaven voor de relatief dure en intensieve zorg voor COVID-patiënten werden deels gecompenseerd doordat kosten daalden omdat minder patiënten werden behandeld.

De minister wil dat de Europese weesgeneesmiddelenwetgeving wordt aangescherpt om dergelijke situaties in de toekomst te voorkomen. Op dit moment wordt deze wetgeving herzien. Van Ark heeft er begrip voor dat fabrikanten bij de status van weesgeneesmiddel gedurende een bepaalde periode marktexclusiviteit krijgen, omdat de kosten voor een medicijn voor een kleine groep patiënten terugverdiend moeten worden. “Maar deze regels zijn niet bedoeld om lange tijd excessief hoge prijzen in rekening te kunnen brengen voor geneesmiddelen die al jaren bekend zijn.”
Zorginstituut Nederland (ZIN) verkent op dit moment of het haalbaar is om in een vroeg stadium dit soort ontwikkelingen te signaleren. Samen met onderzoekers van het Amsterdam UMC ontwikkelde  het ZIN een rekenmodel om reële prijzen te kunnen berekenen voor oude medicijnen die opnieuw op de markt komen als weesgeneesmiddel.
Van Ark noemt het rekenmodel nuttig om in de discussie met fabrikanten te kunnen bepalen of de gevraagde prijs voor een geneesmiddel in verhouding staat tot de gemaakte kosten en genomen risico’s. “Omdat het ontwikkeltraject niet uitgebreid is en de kosten relatief eenvoudig te schatten zijn, is het mogelijk een dergelijk model te hanteren”, schrijft de minister.
Dit prijsmodel is volgens haar overigens niet bedoeld als vervanging van de prijsbepaling op basis van de meerwaarde van een geneesmiddel voor patiënt en maatschappij. Deze ‘value based’-benadering zal het ZIN  blijven toepassen. “De ‘cost based’-benadering wordt door het Zorginstituut gezien als bruikbaar voor een beperkt deel van de geneesmiddelen”, aldus Van Ark.

Het Zorginstituut adviseert om rilpivirine en cabotegravir op te nemen in het GVS op bijlage 1B van de Regeling Zorgverzekering.

De combinatie cabotegravir met rilpivirine is de eerste langwerkende intramusculaire hiv-1-behandelcombinatie. Deze is geïndiceerd voor de behandeling van een hiv-1-infectie bij volwassenen die virologische suppressie (hiv-1-RNA <50 kopieën/ml) vertonen op een stabiel antiretroviraal behandelschema. De combinatie dient één keer per twee maanden intramusculair toegediend te worden.

Volgens het Zorginstituut heeft de toenmalige minister van VWS op 30 maart 2000 al aangegeven dat alle antiretrovirale middelen voor de behandeling van een hiv-infectie in principe in aanmerking komen voor opname op bijlage 1B van de Regeling Zorgverzekering. Voor deze producten is geen farmaco-economische evaluatie vereist.

Blokhuis neemt hiermee het advies over van de Gezondheidsraad. De raad verwacht dat door het nieuwe toedieningsbeleid twee tot vijf gevallen van late vitamine K-bloedingen per jaar voorkomen kunnen worden ten opzichte van het huidige toedieningsbeleid.

De Gezondheidsraad constateerde enkele jaren geleden dat het huidige beleid niet het beoogde effect heeft. Alle zuigelingen krijgen na de geboorte oraal vitamine K toegediend. Een tekort aan deze vitamine kan namelijk leiden tot ernstige bloedingen, bijvoorbeeld in de hersenen. Borstgevoede zuigelingen met een verstoorde vetopname nemen vitamine K echter minder goed op. Om bloedingen te voorkomen adviseert de Gezondheidsraad daarom over te gaan op een andere toedieningsvorm: een eenmalige injectie.

“Voor de praktijk is het van belang dat voor de intramusculaire toediening en het oraal alternatief moet worden overgestapt naar een vitamine K-preparaat dat hiervoor geschikt en voldoende beschikbaar is”, schrijft Blokhuis in een brief aan de Tweede Kamer. Volgens de Gezondheidsraad is er in Nederland één middel beschikbaar dat aan de eisen voldoet: Konakion MM voor kinderen.

Het RIVM is gevraagd na de zomervakantie te beginnen met voorbereidingen en een en ander af te stemmen met betrokken (beroeps)organisaties. Naar verwachting zal de eerste injectie medio 2022 plaatsvinden. Voor (toekomstige) ouders wordt landelijk voorlichtingsmateriaal ontwikkeld.

Behandeling met monoklonale antistoffen is op individuele basis te overwegen bij patiënten die aan de volgende kenmerken voldoen: ambulant zijn (zonder actuele opname-indicatie), geen aantoonbare sero-immuniteit hebben (zonder meetbare antistofrespons op vaccinatie of ziekte) en een hoog risico hebben op een ernstig beloop van COVID-19 kort na het ontstaan van symptomen.
Vanwege ontbrekende effectiviteitsdata uit gecontroleerde onderzoeken wordt niet positief geadviseerd over behandeling met monoklonale antistoffen van opgenomen patiënten met een (persisterende) SARS-CoV-2-infectie met blijvende positieve PCR-testen ten gevolge van een onderliggende ernstige immuunstoornis.
De gepubliceerde data over mogelijk voordeel van budesonide-inhalatie bij ambulante patiënten zijn volgens de SWAB te beperkt qua patiëntaantallen (inclusief subgroepen) en effect om dit nu als behandeladvies te kunnen opnemen. Inhalatiecorticosteroïden hoeven niet gestaakt te worden na start van symptomen van COVID-19 bij patiënten die een onderhoudsbehandeling hebben vanwege onderliggend longlijden, omdat geen sprake lijkt van een negatieve invloed op het beloop van de ziekte.

“Specialisten worden met dit advies de verkeerde kant opgeduwd”, zegt Pierre Bet, ziekenhuisapotheker van het Amsterdam UMC, die samen met twee gynaecologen van hetzelfde ziekenhuis en een leverspecialist van het Radboudumc bezwaar maakt tegen het EMA-advies. “Als je naar de hele klinische praktijk kijkt en een afweging moet maken, moet je niet alleen denken vanuit het geneesmiddel, zoals het EMA doet. Dat is een strategie die de gezondheidszorg niet bevordert. Want aan chirurgie, waarop het EMA de nadruk legt, zijn meer risico’s verbonden, zoals ernstige complicaties en sterfte.”

Helemaal verbieden

De Pharmacovigilance Risk Assessment Committee (PRAC) van het EMA onderzocht vorig jaar gevallen van ernstige leverschade na gebruik van ulipristal 5 mg (Esmya), dat in die periode van de markt werd gehaald. Conclusie was dat het onmogelijk was specifieke patiënten aan te wijzen die het meeste risico liepen, of maatregelen voor te stellen die de risico’s zouden verkleinen.

De PRAC adviseerde daarom het geneesmiddel maar helemaal te verbieden in de EU. EMA’s Committee for Medicinal Products for Human Use (CHMP) onderkende de gevaren voor de lever, maar vond een totaalverbod te ver gaan. Het eindadvies luidde daarom dat ulipristal op de markt blijft voor de behandeling van vrouwen die geen operatie kunnen ondergaan of bij wie chirurgie niet heeft gewerkt. In mei was het middel weer beschikbaar.  

Psychologische problemen

Bet vindt het onbegrijpelijk dat het EMA zo gefocust is op leverschade bij ulipristal terwijl andere geneesmiddelen met een veel groter risico zonder enige restrictie voorgeschreven mogen worden. “Het gebruik van het middel is ook veel prettiger voor patiënten met ernstige symptomen. Verwijder je de hele baarmoeder, dan is het mortaliteitsrisico veel groter. Bovendien kan dit flinke psychologische problemen opleveren”, aldus Bet.

In een studie onderzocht hij samen met zijn collega’s het gebruik van ulipristal en publiceerde de uitkomsten in het Britisch Journal of Clinical Pharmacology. “Als je dit middel langdurig inzet kun je patiënten behandelen tot de overgang, wanneer de klachten verdwijnen en je de therapie kunt afbouwen.” Uit de studie blijkt verder dat de kans op een ernstige leveraandoening 1,5 op 100.000 patiënten is en de kans op fatale leverschade 0,1 op 100.000 patiënten.  

Hormoonproductie

Volgens Bet zijn er nog wel andere geneesmiddelen om myomen mee te behandelen, zoals gonadoreline-agonisten (GnRHA’s) die de hele geslachtshormoonproductie platleggen, maar zijn de directe en lange termijnbijwerkingen (cardiovasculair) dan nog veel ernstiger.

Referentie: Risk-efficacy balance of ulipristal acetate compared to surgical alternatives. Middelkoop MA, Bet PM, Drenth JPH, Huirne JAF, Hehenkamp WJK. Br J Clin Pharmacol. 2020 Dec 19. doi: 10.1111/bcp.14708. Online ahead of print. PMID: 33341097

Voor geneesmiddelen die door CYP2D6 gemetaboliseerd worden kan hierdoor veel nauwkeuriger worden voorspeld welke dosering een patiënt nodig heeft voor een optimale behandeling. Veelbelovend voor de toekomst van farmacogenetica, noemt apotheker en onderzoeker Maaike van der Lee deze uitkomst.  

“De toepassing van een continue schaal in farmacogenetica is vrij nieuw”, zegt Van der Lee, werkzaam bij de afdeling Klinische Farmacie en Toxicologie van het LUMC. “Voor zover wij weten is dit slechts één keer eerder uitgevoerd met behulp van in vitro data. Onze huidige studie is de eerste studie die klinische data gebruikt om een dusdanig model te ontwikkelen en te valideren.”

Een van de belangrijkste genen in farmacogenetica is het CYP2D6-gen welke codeert voor het CYP2D6-enzym. CYP2D6 is betrokken bij het metabolisme van 20-30% van de veel voorgeschreven medicatie.  

Door sequencing van het CYP2D6-gen konden in deze studie naast de meest voorkomende varianten ook zeldzame varianten worden meegenomen bij het voorspellen van de CYP2D-fenotypes.  Hierdoor kan aanzienlijk meer variabiliteit in enzymactiviteit worden verklaard.

Tamoxifen-gebruikers

In deze studie, waar naast het LUMC ook het Catharina ziekenhuis in Eindhoven, het UZ Leuven en het Karolinska institutet in Stockholm bij betrokken waren, is gekeken naar een cohort van 561 individuen die tamoxifen (een CYP2D6-substraat) gebruikt hebben. De omzetting van tamoxifen is gebruikt als maat voor CYP2D6-enzymactiviteit (specifiek de omzetting van desmethyltamoxifen in endoxifen).

In het cohort van 561 individuen kon het conventionele categoriale model 54% van de CYP2D6-activiteit verklaren, het neurale netwerk 79%. “Dit is een aanzienlijke verbetering van de verklaarde variabiliteit”, aldus Van der Lee.

(Maaike van der Lee’s artikel Toward predicting CYP2D6-mediated variable drug response from CYP2D6 gene sequencing data is te vinden op:https://stm.sciencemag.org/content/13/603/eabf3637 )

Ondansetron is in de tweede lijn al veilig effectief gebleken bij kinderen met acute gastro-enteritis. Het overgeven wordt minder, de orale rehydratie therapie (ORT) verbetert en het aantal ziekenhuisopnames vermindert. De praktische waarde in de eerste lijn was echter nooit onderzocht.

Acute gastro-enteritis komt veel voor bij jonge kinderen en kan gepaard gaan met uitdroging. Zo’n 5% van de huisartsenconsulten bij jonge kinderen gaat over deze klachten. Van deze kinderen wordt 8% doorverwezen naar de tweede lijn, en van hen worden er jaarlijks 8000 opgenomen in het ziekenhuis. ORT kan het aantal ziekenhuisopnames in principe verminderen, maar is door het braken vaak niet effectief.

Het Groningse onderzoek laat zien dat na inname van ondansetron het braken minder werd, maar toch kon niet worden aangetoond dat de ORT daadwerkelijk verbeterde of dat er minder doorverwijzingen naar de tweede lijn waren. Wel werd duidelijk dat kinderen die met ondansetron behandeld waren, minder vaak voor dezelfde klachten opnieuw naar de huisarts kwamen.

Werkingsmechanisme

Ondansetron is een Selectieve 5HT3(serotonine)-receptorantagonist. Het exacte werkingsmechanisme is niet bekend. Wel zijn er suggesties dat door blokkade van de 5HT3-receptoren in het maagdarmkanaal en het perifere en centrale zenuwstelsel de braakreflex vermindert. Ondansetron is beschikbaar als injectievloeistof, tablet, zetpil (Zofran), stroop (Zofran) en smelttablet (Zofran Zydis).

“Ik vind het nog steeds een eer om als Collegevoorzitter bij te dragen aan meer vertrouwen in geneesmiddelen. Want dat is waar het CBG, door beoordeling en bewaking van werkzaamheid, risico’s en kwaliteit van geneesmiddelen, elke dag aan werkt", aldus De Boer.
Volgens hem is tijdens zijn eerste termijn veel zichtbaarder geworden dat het CBG er alles aan doet om het vertrouwen in medicijnen te vergroten. “We traden de laatste jaren al meer naar buiten. Maar mede dankzij de coronapandemie kwam dat in een stroomversnelling. Doelbewust hebben we gewerkt aan toegankelijkere informatie.” 
De Boer (1955) is arts, epidemioloog en klinisch farmacoloog. Sinds 2001 is hij hoogleraar Grondslagen van de Farmacotherapie aan de Universiteit Utrecht. Voor zijn aantreden als Collegevoorzitter was hij ook onderwijsdirecteur van de Apothekersopleiding en hoofd van het departement Farmaceutische Wetenschappen van de UU. Hij is nog steeds als parttime hoogleraar verbonden aan de universiteit.

“De afgelopen tijd heb ik veel last van nekproblemen gehad. Op doktersadvies neem ik nu zes weken verplicht rust”, schrijf Van Ark op LinkedIn. “Ik hoop in september genoeg hersteld te zijn om weer aan het werk te kunnen.”
Het grootste deel van haar taken wordt overgenomen door staatssecretaris Blokhuis, alleen de werkzaamheden die betrekking hebben op de ontwikkelingen rondom het coronavirus worden uitgevoerd door minister De Jonge.

Dat vanaf nu de uitslag binnen 24 uur beschikbaar is heeft direct te maken met de snel toenemende vraag naar CYP2C19-bepalingen, zegt Ron van Schaik, professor Farmacogenetica en hoofd van de afdeling Klinische Chemie van het Erasmus MC. “De relevantie van genotypering is opgenomen in twee Europese richtlijnen Cardiologie, waardoor niet alleen het aantal aanvragen toeneemt, maar ook de wens om snel te kunnen beschikken over de genotyperingsresultaten." Van Schaik verwacht dat het gebruik van CYP2C19-genotypering voor clopidogrel ook in een nieuwe richtlijn voor neurologieatiënten wordt opgenomen. 

De richtlijnen Cardiologie waar Van Schaik op doelt zijn afkomstig van de European Society of Cardiology.

De wereldwijde tekorten zijn te wijten aan productieproblemen bij de fabrikant in de Verenigde Staten, de enige in de wereld die dit middel maakt. Het bedrijf verwacht dat het in het eerste kwartaal van 2022 weer beschikbaar is, zo melden de IGJ, het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen en het Nederlands Oogheelkundig Gezelschap.

De resterende voorraad in Nederland is ontoereikend voor de ongeveer zevenhonderd patiënten die dit geneesmiddel nodig hebben. Pogingen om Visudyne via een alternatieve route aan te kopen zijn vooralsnog niet succesvol gebleken. Omdat het een wereldwijd tekort betreft, houdt iedereen zijn nog resterende voorraad vast.

Het Nederlands Oogheelkundig Gezelschap heeft een procedure opgesteld voor oogartsen om de Visudyne die nog beschikbaar is zo goed en eerlijk mogelijk te benutten, schrijft staatssecretaris van Justitie en Veiligheid, Ankie Broekers-Knol namens de staatssecretaris van VWS in een brief aan de Tweede Kamer. “Zo worden patiënten die dit middel nodig hebben in de gegeven omstandigheden zo goed mogelijk geholpen.” 

Broekers-Knol moet tot haar spijt vaststellen dat “de kans uiterst gering is dat patiënten een beter behandelperspectief kan worden geboden eerder dan dat de productie van Visudyne weer wordt hervat”.

De richtlijnen voor de behandeling van recidiverende urineweginfecties maken op dit moment geen onderscheid qua dosering nitrofurantoïne. Zowel 50 mg als 100mg kunnen dagelijks profylactisch gebruikt worden. Conform de richtlijnen zou het middel niet langer dan 12 maanden voorgeschreven mogen worden. Dit vanwege de weliswaar zeldzame, maar ernstige bijwerkingen: polyneuropathie (soms irreversibel) en pulmonair syndroom, wat kan leiden tot irreversibele fibrose.
Doordat een dagelijkse dosis van 50 mg leidt tot een lagere cumulatieve dosis dan dagelijkse dosis van 100 mg, wordt er verondersteld dat de dosering van 50mg veiliger is
Het Nederlands onderzoek, waaraan is deelgenomen door onder meer het Universitair Medisch Centrum Utrecht en het Amsterdam UMC, vergeleek de werkzaamheid en veiligheid van beide doseringen. Conclusie was dat ze even effectief zijn.
Urineweginfecties komen vaak voor bij vrouwen. In een gemiddelde huisartsenpraktijk is de incidentie 124 vrouwen per 1000 patiënten per jaar.  Een deel van deze urineweginfecties is recidiverend.

Met behulp van data uit de Europese farmacovigilantie-database onderzocht het Bijwerkingencentrum Lareb 32 meldingen van een verlaagde bloedglucose bij het gebruik van baricitinib en tofacitinib. Bij deze meldingen werd baricitinib of tofacitinib in het merendeel van de gevallen gebruikt voor reumatoïde artritis. Bij de patiënten was DM als comorbiditeit vastgesteld.

Bij alle meldingen was sprake van een verlaging van het bloedglucose. Bij 65% van de meldingen voor baricitinib was sprake van hypoglykemie, voor tofacitinib was dat 40%.

Op basis van de verlaging van het bloedglucose moest in sommige gevallen de diabetesmedicatie worden verlaagd. Ook was het soms nodig de diabetesmedicatie weer te verhogen na staken van de behandeling met baricitinib of tofacitinib. Artsen dienen dan ook alert te zijn op deze bijwerking bij het voorschrijven of staken van baricitinib of tofacitinib wanneer sprake is van DM als comorbiditeit.

JAK-remmers als baricitinib of tofacitinib worden toegepast bij de behandeling van reumatoïde artritis en andere inflammatoire aandoeningen als artritis psoriatica, colitis ulcerosa en constitutioneel eczeem.

REGEN-COV, bestaande uit de twee monoklonale antilichamen casirivimab en imdevimab, wordt ingezet bij patiënten die zelf geen antistoffen hebben aangemaakt tegen het coronavirus. Ongeveer een op de drie mensen die vanwege COVID-19 in het ziekenhuis belandt, heeft nog geen antistoffen aangemaakt. Steeds vaker zijn dit mensen die immunosuppressiva gebruiken. Zelfs na volledige vaccinatie blijkt een deel van hen helemaal geen antistoffen te hebben aangemaakt. Zo kunnen zij, ondanks dat ze gevaccineerd zijn, toch nog ernstig ziek worden. 

De behandeling met REGEN-COV lijkt effectief. Zo blijkt uit een Britse studie dat de COVID-19-patiënten, die ten tijde van ziekenhuisopname helemaal geen antistoffen hadden aangemaakt, na behandeling met REGEN-COV gemiddeld vier dagen eerder het ziekenhuis konden verlaten. Ook was de mortaliteit in deze groep 6% lager.  

Ondanks dat de behandeling met REGEN-COV nog niet volledig is geregistreerd, heeft het European Medicines Agency (EMA) het wel goedgekeurd voor gebruik.

Prof. Dr. Bob Wilffert heeft zich sterk ingezet voor de verbinding tussen het fundamentele onderzoek binnen de farmacie en de toepassing in de klinische farmacotherapie. Hij genoot een wereldwijde reputatie op het gebied van farmacogenetica. Daarnaast was hij directeur van de masteropleiding farmacie en was hij ook aangesteld bij de afdeling Klinische Farmacie en Farmacologie van het UMCG. Van 2012 tot 2021 was hij voorzitter van de redactieraad van het Nederlands Platform voor Farmaceutisch Onderzoek (NPFO). 

Bij patiënten die vanwege COVID-19 in het ziekenhuis belanden, komen trombose en ontstekingen relatief vaak voor. Hierdoor wordt de kans op complicaties vergroot en daarmee neemt ook het risico op overlijden toe.

Vanwege de antitrombotische, ontstekingsremmende en mogelijk antivirale eigenschappen van heparines is onderzocht of behandeling met deze geneesmiddelgroep leidt tot een beter beloop. Het internationale onderzoek, met 2244 patiënten uit negen landen, vergeleek de heparinetherapie (n=1190) met een reguliere tromboprofylaxe (n=1054).

De conclusie is dat behandeling van niet-kritieke, opgenomen patiënten met heparines de overlevingskans vergroot en dat er minder cardiovasculaire of respiratoire ondersteuning nodig is in vergelijking met patiënten die de reguliere tromboprofylaxe krijgen.

Gebruik van lage doses colchicine verlaagt de kans op ernstige cardiovasculaire complicaties met ongeveer een derde en de kans op in-stent-restenose bij specifieke stents neemt met meer dan de helft af. Echter, de kans op niet-cardiovasculaire mortaliteit is anderhalf keer verhoogd.

Er is geen eenduidigheid over de kans op gastro-intestinale complicaties. Bij het afwegen van de kans op cardiovasculaire complicaties, in-stent-restenose en niet-cardiovasculaire mortaliteit komen onderzoekers tot de conclusie dat de algehele mortaliteit gelijk blijft.

Colchicine wordt zowel als aanvalsbehandeling als preventief toegepast bij jicht. Daarnaast wordt het preventief ingezet bij aanvallen van familiaire mediterrane koorts (FMF) en het ontwikkelen van amyloïdose. Off-label wordt het gebruikt bij acute of terugkerende pericarditis en secundaire preventie van coronaire hartziekten. Vanwege de smalle therapeutische breedte en mogelijke interacties is goede monitoring essentieel

Tafamidis heeft effect bij mensen met transthyretine-amyloïdose met cardiomyopathie (ATTR-CM), waarbij het hart niet goed functioneert door een afwijking van de eiwitten in het lichaam. Behandeling met het middel zorgt ervoor dat een patiënt minder snel achteruitgaat en de kans op overlijden minder groot is. Volgens het ZIN is de prijs van tafamidis echter zo hoog “dat vergoeding ten koste zou gaan van andere goede zorg in het basispakket”.

De jaarlijkse kosten per patiënt zijn € 122.552. Vergoeding vanuit het basispakket zou de samenleving jaarlijks € 172 tot € 421 miljoen kosten. Het zorginstituut concludeert dat daarom een korting van meer dan 50% nodig is. Het ZIN benadrukt ook dat tafamidis geen nieuw medicijn is; het wordt in een andere sterkte al vergoed voor een kleine patiëntengroep met andere ATTR-klachten. “Het is onwaarschijnlijk dat farmaceut Pfizer hoge investeringen heeft moeten doen om tafamidis op de markt te brengen voor ATTR-CM-patiënten”, aldus het zorginstituut.

Gepast gebruik

Naast afspraken over de kosten wil het ZIN ook dat afspraken worden gemaakt over gepast gebruik van tafamidis. Het is een voorwaarde om tafamidis alléén te vergoeden voor volwassen ATTR-CM-patiënten met een milde vorm van hartfalen (NYHA-klasse I of II). Daarnaast moet het volgens het zorginstituut bijvoorbeeld duidelijk zijn wanneer patiënten starten met het middel, maar ook wanneer het nodig is ermee te stoppen. Deze afspraken worden vastgelegd in een weesgeneesmiddelenarrangement.

Onbekende ziekte

ATTR-CM is een zeldzame ziekte die niet altijd door artsen wordt herkend. Onbekend is derhalve hoeveel mensen in Nederlands aan deze ziekte lijden. Het Zorginstituut Nederland schat dat in Nederland op dit moment 174 patiënten zijn met erfelijke ATTR-CM en 10.249 patiënten die ATTR-CM ontwikkelen.

Herman Allart werd op 9 januari 1940 geboren in Alphen aan den Rijn en ging, na in 1967 te zijn geslaagd voor het apothekersexamen in Leiden, als beherend apotheker werken in de plaatselijke familieapotheek. Apotheek Allart, die al ruim 215 jaar bestaat, kwam in 1970 in zijn bezit.
Allart was lange tijd lid van de KNMP-commissie Praktische Farmacie, de Laboratoriumcommissie en de Financiële Commissie. Bovendien was hij tien jaar lang voorzitter van het KNMP-departement Leiden. Buiten de branchevereniging was hij lid van het Medisch Tuchtcollege en de Centrale Medisch Pharmaceutische Commissie van de Ziekenfondsraad.
Ook werkte hij samen met de farmacieopleidingen in Leiden en Utrecht; zo was zijn apotheek stage-apotheek voor studenten en was hij lid van zowel de Leidse als Utrechtse examencommissie. "Stagiairs in je apotheek vormen de beste nascholing die je je kunt wensen. Ze houden je fris en alert", zei hij daar in 1995 zelf over in een artikel in het Pharmaceutisch Weekblad.
Binnen de farmacie stond Allart bekend als 'warme bakker', gezien zijn passie voor apotheekbereidingen. "In elke apotheek kan welk recept dan ook worden bereid. Dat is een unieke vaardigheid die niet mag verdwijnen", zei hij daarover in het PW.

Extra taken

Voor de toekomst verwachtte hij dat het takenpakket van de apotheker en zijn medewerkers alleen maar zwaarder zou worden. “Er komen meer taken bij en er gaat weinig af: apothekersassistenten en apothekers moeten meer tijd besteden aan cliënten, terwijl alle overige werkzaamheden gewoon doorgaan. Efficiënter werken zal niet genoeg blijken te zijn om die extra taken te kunnen onderbrengen.”
Allart zei te hopen dat apothekers, ondanks de dreiging van teruglopende inkomsten, de noodzaak van een ruime personele bezetting zouden inzien. “Op die manier kan de adviesrol die de apotheek opeist, worden waargemaakt.”
Tijdens de Algemene Vergadering van 10 oktober 1995 werd Allart voorgedragen om F. Grendel op te volgen als lid van het KNMP-hoofdbestuur.

Cladribine (Mavenclad) is sinds 2018 opgenomen in bijlage 1A en bijlage 2 van het Geneesmiddelvergoedingssysteem (GVS).

Na uitbreiding luiden de aangepaste bijlage 2-voorwaarden: uitsluitend voor een verzekerde van 18 jaar of ouder met zeer actieve RRMS gedefinieerd door twee of meer relapsen in het voorafgaande jaar bij therapie-naïeve patiënten; of die niet heeft gereageerd op een behandeling met ten minste één ziektemodificerend geneesmiddel (DMD) dat is geregistreerd voor de behandeling van MS.

Cladribine, een synthetisch purine-nucleoside die resistent is voor afbraak door het enzym adenosinedeaminase, is effectief tegen zowel rustende als actief delende lymfocyten en monocyten. De hoeveelheid autoreactieve B- en T-lymfocyten, die een rol spelen bij de pathogenese van MS, worden door het middel verminderd. Daarnaast neemt het aantal laesies in de hersenen minder snel toe, waardoor de neurodegeneratie wordt vertraagd.  

Naast orale toediening (Mavenclad) is cladribine parenteraal toepasbaar bij haarcelleukemie en B-cel chronische lymfatische leukemie (CLL).

Roxadustat (Evrenzo) kan worden ingezet bij de behandeling van volwassenen met symptomatische anemie bij chronische nierschade en is beschikbaar in tabletvorm in vijf sterktes: 20, 50, 70, 100 en 150 mg.

Het advies van het ZIN betreft opname in bijlage 1B van het GVS. In deze bijlage staan geneesmiddelen die niet onderling vervangbaar zijn en geen vergoedingslimiet hebben. Vanwege de orale toedieningsvorm van Evrenzo is het niet onderling vervangbaar met de vergelijkbare middelen darbepoëtine alfa, methoxypolyethyleenglycolepoëtine bèta en epoëtine, die parenteraal worden ingezet.

Roxadustat is het derde geneesmiddel dat is beoordeeld in het kader van de pilot ‘Parallelle Procedures College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG)-ZIN’. Dit initiatief van het ministerie van VWS moet ervoor zorgen dat innovatieve geneesmiddelen sneller beschikbaar zijn voor patiënten. Normaal beoordeelt het CBG eerst of een middel wordt geregistreerd en adviseert het ZIN pas daarna of het ook wordt vergoed binnen het basispakket. In de pilot lopen deze procedures parallel.

Het inzetten van bumetanide blijkt bij een deel van de kinderen met autisme effectief. Bij autisme is er sprake van een onder- of overprikkeld brein, waardoor de prikkelbalans niet optimaal is. Doordat bumetanide de chloorconcentratie in de hersencellen vermindert, kan de prikkelbalans worden verbeterd.

Met behulp van een elektro-encefalogram (EEG), waarbij de hersenactiviteit elektrisch wordt gemeten, en patiëntgegevens ontwikkelden de onderzoekers een algoritme dat het mogelijk maakt om te voorspellen of bumetanide bij een specifieke patiënt effectief zal zijn. Hierdoor is het mogelijk om kinderen met autisme op maat te behandelen.

Het voordeel van bumetanide ten opzichte van antipsychotica en methylfenidaat is het gunstigere bijwerkingenprofiel.

Scopolaminebutyl wordt off-label ingezet bij terminale patiënten die reutelen. Bij reutelen is sprake van een luidruchtige ademhaling, die wordt veroorzaakt door slijm in de luchtwegen. Reutelen is één van de tekenen voor naderend overlijden.

Ondanks dat scopolaminebutyl in de praktijk wordt ingezet wanneer er al klachten zijn, is nooit aangetoond dat het reutelen vermindert. Scopolaminebutyl zorgt voor een verminderde aanmaak van slijm, maar heeft geen invloed op het slijm dat al aanwezig is en het reutelen veroorzaakt.

Dit was aanleiding voor onderzoekers van het Erasmus Medisch Centrum om te bestuderen of preventieve toediening van scopolaminebutyl effectief zou zijn om reutelen te voorkomen. Daaruit bleek dat reutelen werd voorkomen bij de helft van de mensen na preventieve toediening van het medicijn; de toediening werd gestart wanneer de stervensfase was vastgesteld. In vergelijking met de placebogroep traden bijwerkingen niet vaker op.

In de meta-analyse, gebaseerd op 192 studies, werd gekeken naar het effect van verschillende NSAID’s, paracetamol en opioïden op pijn en functieverlies bij artrose van de knie en heup. Ook het vroegtijdig staken van de behandeling door bijwerkingen werd meegenomen als uitkomstmaat. 

Dagelijks 60 mg etoricoxib en 150 mg diclofenac bleken het meest effectief. De kans op vroegtijdig staken van diclofenac vanwege bijwerkingen bleek wel groter te zijn. Vanwege de bijwerkingen die gepaard gaan met het gebruik van opioïden, was de verhouding tussen vermindering van de pijn en het staken van de behandeling bij deze pijnstillers het minst gunstig. Paracetamol scoorde het minst op pijnreductie.

De onderzoekers hebben hun meest recente meta-analyse gepubliceerd in het British Medical Journal (BMJ). Een eerdere meta-analyse uit 2017 verscheen in The Lancet.

Een toenemend aantal hiv-patiënten krijgt antiretrovirale combinatietherapie (cART). Vaak bestaat deze therapie uit toediening van drie werkzame stoffen in één tablet: single-tablet regimen (STR). Uit het onderzoek kwam naar voren dat meer dan de helft van de patiënten bereid was twee tabletten in te nemen (two-tablet regimen: TTR) in plaats van één tablet. De kwaliteit van leven en tevredenheid over de behandeling was gelijk.

In het SPLIT-onderzoek werden 283 hiv-patiënten geïncludeerd uit Radboudumc, Amsterdam UMC locatie AMC, Rijnstate, Isala klinieken en OLVG. Zij gebruikten de cART-middelen Triumeq (dolutegravir/​abacavir/​lamivudine), Atripla (emtricitabine/​tenofovirdisoproxil/​efavirenz) of Eviplera (emtricitabine/​tenofovirdisoproxil/​rilpivirine). Er werd gekeken naar patiëntacceptatie, therapietrouw, tevredenheid en kostenbesparing.

Met dit onderzoek won Piter Oosterhof de posterprijs tijdens de OLVG-wetenschapsweek.

Het onderzoek werd uitgevoerd bij ongevaccineerde volwassen COVID-19-patiënten die niet waren opgenomen in het ziekenhuis en tenminste één onderliggende aandoening hadden, waardoor ze een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van ernstige COVID-19. Van de 385 mensen die molnupiravir kregen, belandde uiteindelijk 7,3% in het ziekenhuis en geen van hen overleed. Van de placebogroep, bestaande uit 377 mensen, belandde 14,1% in het ziekenhuis van wie acht stierven.

Bijwerkingen

Voor de behandeling kregen de patiënten tweemaal daags 800 mg molnupiravir gedurende vijf dagen. Ze moesten zo snel mogelijk na het stellen van de diagnose en binnen vijf dagen na het ontstaan van de eerste klachten, starten met hun medicatie. De meest voorkomende bijwerkingen die tijdens en binnen veertien dagen na de laatste inname werden gemeld zijn diarree, misselijkheid, duizeligheid en hoofdpijn.Het gebruik van molnupiravir wordt ontraden bij zwangere vrouwen en vrouwen die zwanger kunnen worden. Voor de laatste groep is het advies om tijdens de behandeling tot vier dagen na de laatste inname voor effectieve anticonceptie te zorgen. Omdat niet bekend is of het middel overgaat in de moedermelk, mogen vrouwen tijdens tot vier dagen na de laatste inname geen borstvoeding geven.

Registratie

Het antivirale middel zorgt voor mutaties in het RNA van SARS-CoV-2, het virus dat COVID-19 veroorzaakt. Dit remt de replicatie van SARS-CoV-2.
De CHMP heeft een positief advies gegeven over molnupiravir (Lagevrio van Merck Sharp & Dohme, MSD) voor de behandeling van COVID-19. EU-lidstaten kunnen dit advies meenemen in hun beslissing over het gebruik van dit middel op nationaal niveau. De definitieve registratie van het middel volgt na een uitgebreidere rolling review van het Europees Geneesmiddelen Agentschap EMA.

In totaal namen meer dan 1400 mensen deel aan het onderzoek. Het waren allen ongevaccineerde volwassen COVID-19-patiënten die niet waren opgenomen in het ziekenhuis en tenminste één onderliggende aandoening hadden, waardoor ze een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van ernstige COVID-19. Van de 709 mensen die molnupiravir kregen, belandde uiteindelijk 6,8% in het ziekenhuis en één van hen overleed. Van de placebogroep, bestaande uit 699 mensen, belandde 9,7% in het ziekenhuis van wie negen stierven. Molnupiravir zorgt dus voor een relatieve risicoreductie van 30%. Eerdere berichtgeving gaf aan dat dit percentage 48% zou zijn.
Voor de behandeling kregen de patiënten tweemaal daags 800 mg molnupiravir gedurende vijf dagen. Ze moesten zo snel mogelijk na het stellen van de diagnose en binnen vijf dagen na het ontstaan van de eerste klachten, starten met hun medicatie.  De meest voorkomende bijwerkingen die tijdens en binnen veertien dagen na de laatste inname werden gemeld zijn diarree, misselijkheid, duizeligheid en hoofdpijn.

Zwangere vrouwen

Het gebruik van molnupiravir wordt ontraden bij zwangere vrouwen en vrouwen die zwanger kunnen worden. Voor de laatste groep is het advies om tijdens de behandeling tot vier dagen na de laatste inname voor effectieve anticonceptie te zorgen. Omdat niet bekend is of het middel overgaat in de moedermelk, mogen vrouwen tijdens tot vier dagen na de laatste inname geen borstvoeding geven.

Registratie

Het antivirale middel zorgt voor mutaties in het RNA van SARS-CoV-2, het virus dat COVID-19 veroorzaakt. Dit remt de replicatie van SARS-CoV-2.
De CHMP heeft een positief advies gegeven over molnupiravir (Lagevrio van Merck Sharp & Dohme, MSD) voor de behandeling van COVID-19. EU-lidstaten kunnen dit advies meenemen in hun beslissing over het gebruik van dit middel op nationaal niveau. De definitieve registratie van het middel volgt na een uitgebreidere rolling review van het Europees Geneesmiddel Agentschap EMA.

Vooral het gebruik van β-blokkers en tricyclische antidepressiva leidt vaak tot orthostatische hypotensie. Ook bij centraal werkende antihypertensiva, α-blokkers, tweede generatie antipsychotica en SGLT-2-remmers werd de bijwerking significant vaker gemeld. De onderzoekers vonden geen verhoogd risico bij  ACE-remmers, angiotensine-2-antagonisten, calciumantagonisten en SSRI’s.

Orthostatische hypotensie is een veel voorkomende bijwerking die bij meer dan 250 medicijnen is beschreven. De verlaagde bloeddruk resulteert in cerebrale hypoperfusie, die wordt gelinkt aan een verhoogd risico op cognitieve stoornissen, beroertes, vallen en een verhoogde mortaliteit.

Voor de interpretatie van het onderzoek is het belangrijk te weten dat in veel studies ouderen werden uitgesloten van deelname. Bij hen kan de bijwerking, mede door polyfarmacie ernstiger zijn. Frequente bloeddrukmetingen zijn bij hen van belang.

De meta-analyse is gebaseerd op 69 gerandomiseerde studies. In totaal zijn 27.079 patiënten geïncludeerd.

Donald Robert Alexander Uges (1947-2021) was een markant persoon en icoon in het veld van de toxicologie. Hij werd geboren in Arnhem, als zoon van een apotheker en apothekersassistent, en ging na zijn middelbare school farmacie studeren in Groningen. Niet omdat dit zijn voorkeur had maar omdat na enig deduceren, maar ook reduceren van wat hij wilde studeren, de farmacie overbleef. Daar heeft hij zich vol voor ingezet, resulterend in een professionele carrière met vele hoogtepunten.

Nadat Donald in 1973 afstudeerde en de KNMP-prijs kreeg kon hij – dit was geregeld door prof. Huizinga, zoals hij zelf aangaf – zijn militaire dienst vervullen in het Militair Hospitaal in Utrecht waar hij naast de ziekenhuisfarmacie de eerste kennismaking had met de klinische toxicologie onder prof. Van Heijst en prof. Sangster.

In 1974 kwam Donald in het AZG bij prof. Huizinga in opleiding tot ziekenhuisapotheker. Deze opleiding rondde hij af in 1976. Ondertussen was hij ook al hoofd van het apotheeklaboratorium geworden. In 1982 promoveerde Donald op het onderwerp 4-Aminopyridine, Clinical Pharmaceutical, Pharmacological and Toxicological Aspects bij Huizinga.

Hij is van 1984 tot 1995 plaatsvervangend hoofd en tot 1997 hoofd geweest van de apotheek. Daarna heeft hij zich weer volledig gestort op het laboratorium en de toxicologie en in 1998 is hij benoemd tot hoogleraar Klinische en Forensische Toxicologie. Het lab heeft hij, samen met zijn team, uitgebouwd tot één van de meest vooraanstaande labs in de wereld op het gebied van de ziekenhuisfarmacie en toxicologie.

Nationaal en internationaal is Donald ook zeer actief geweest. Lidmaatschap van de analytische werkgroep (later de Commissie Analyse en Toxicologie) van de NVZA, bestuurslid en voorzitter van de KKGT en verantwoordelijk voor het programma Toxicologie en lid van het IATDMCT en The International Association of Forensic Toxicologists. Belangrijk hoogtepunt was de organisatie van het TIAFT-congres in 1988 in Groningen. Sinds 1981 had hij de permanente beëdiging als forensisch deskundige aan het Hof van Justitie te Leeuwarden en was als forensisch toxicoloog ingeschreven in het Landelijk Register Gerechtelijk Deskundigen en het Nederlands Register Gerechtelijk Deskundigen.

Leermeester

Donald was een leermeester voor velen en een zeer begenadigd docent. Eén van de founding fathers, samen met Aalt van Dijk en Ido Dijkhuis, van de cursus Klinische toxicologie. Elke ziekenhuisapotheker in opleiding volgde deze cursus. Hij wist via onderwijs en onderzoek vele studenten vanuit verschillende disciplines enthousiast te maken voor de ziekenhuisfarmacie en toxicologie. De titel van zijn oratie was niet voor niets Perfect als moordenaar of als toxicoloog; een zaak van doseren of doceren’.

Al deze inspanningen hebben geresulteerd in vele erkenningen en prijzen, waaronder een Koninklijke Onderscheiding, de Jan Glerum Award voor educatie in de ziekenhuisfarmacie, de Irvine Sunshine Award for Outstanding Contribution to Clinicial Toxicology van de IATDMCT en erelid KKGT en KNPSV.

Tomeloze inzet

Donald heeft aan dit alles op zijn eigen wijze invulling gegeven: tomeloze inzet, gedreven, gedurfd, met flair, de publiciteit en confrontatie niet schuwend, altijd eerlijk, open en loyaal.

Met Donald was er altijd wat te beleven. De ziekenhuisfarmacie, in het bijzonder de toxicologie, heeft veel aan Donald te danken.

November 2021; Jos Kosterink, Daan Touw, Eric Franssen

Het onderzoek is uitgevoerd bij ongevaccineerde volwassen COVID-19-patiënten die niet waren opgenomen in het ziekenhuis en tenminste één onderliggende aandoening hadden, waardoor ze een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van ernstige COVID-19 . Van de 607 mensen die Paxlovid kregen, belandde uiteindelijk 1,0% in het ziekenhuis en geen van hen overleed. Van de placebogroep, bestaande uit 612 mensen, belandde 6,7% in het ziekenhuis, van wie er tien overleden.
Voor de behandeling kregen de patiënten gedurende vijf dagen twee maal daags PF-07321332 en ritonavir als afzonderlijke tabletten. De tabletten moesten samen worden ingenomen. Patiënten  moesten zo snel mogelijk na het stellen van de diagnose en binnen vijf dagen na het ontstaan van de eerste klachten starten met hun medicatie. De meest voorkomende bijwerkingen die tijdens de behandeling en binnen vierendertig dagen na de laatste inname werden gemeld zijn dysgeusie (smaakstoornis), diarree en braken.
Van Paxlovid is bekend dat het interacties heeft met andere geneesmiddelen. Het mag niet worden gebruikt door patiënten met ernstig verminderde nier- of leverfunctie. Bij zwangere vrouwen en vrouwen die zwanger kunnen worden en geen anticonceptie gebruiken wordt het gebruik ontraden. Hoge doses zouden de groei van de foetus kunnen beïnvloeden. Het geven van borstvoeding moet tijdens de behandeling worden onderbroken.

Vertraagde afbraak

PF-07321332 blokkeert de activiteit van een enzym dat SARS-CoV-2, het virus dat COVID-19 veroorzaakt, nodig heeft om zich te vermenigvuldigen. De proteaseremmer ritonavir zorgt voor een vertraagde afbraak van PF-07321332, waardoor het langer in het lichaam blijft.

EU-lidstaten kunnen het CHMP-advies meenemen in hun beslissing over het gebruik van deze coronapil op nationaal niveau. De definitieve registratie van het middel volgt na een uitgebreidere ‘rolling review’ van het EMA.

Door het preferentiebeleid voor kortwerkende insulines, dat sinds 1 januari 2021 wordt gehanteerd, moesten sommige verzekerden noodgedwongen overstappen van Novorapid naar insuline aspart van Sanofi. Ondanks dat de werkzame stof hetzelfde is, bleek de overstap te zorgen voor zowel verlaagde als verhoogde bloedsuikerspiegels. In sommige gevallen bleef het effect van de insuline uit. 

In totaal ontving het bijwerkingencentrum 34 meldingen naar aanleiding van de merkenwissel.

De fabrikant Sanofi is zich bewust van mogelijke schommelingen en meldt dit in de bijsluiter van het product.

Volgens Farma ter Verantwoording heeft AbbVie onrechtmatig gehandeld door misbruik te maken van haar economische marktpositie. “Hierdoor heeft AbbVie haar verantwoordelijkheden op het gebied van mensenrechten verzaakt en ook het Nederlandse Burgerlijk Wetboek geschonden”, meent Wilbert Bannenberg, voorzitter van Farma ter Verantwoording.
De stichting berekende dat de omzet van Humira alleen al in Nederland tussen 2004 en 2020 2,37 miljard euro bedroeg. Wereldwijd was de omzet in die periode ruim 150 miljard euro. Doordat het geneesmiddel breed inzetbaar is (reumatoïde artritis, de ziekte van Crohn, ernstige psoriasis en andere ontstekingsziekten) wordt het ook wel “het Zwitserse zakmes onder de geneesmiddelen” genoemd. Het geldt tevens als een van de best verkopende geneesmiddelen ter wereld.

Levensjaren

Farma ter Verantwoording stelt dat de farmaceut prijzen mag vaststellen die haar winst opleveren voor het op de markt brengen van een geneesmiddel, maar dat die prijzen wel eerlijk moeten zijn. De door de stichting berekende “buitensporige winst” van 1 miljard euro vertaalt zich volgens haar in ongeveer 12.000 “verloren” levensjaren in goede gezondheid (Quality Adjusted Life Years) die anders met dat geld hadden kunnen worden gefinancierd.
Abbvie laat in een reactie weten de brief van Farma ter Verantwoording te hebben ontvangen en deze momenteel te bestuderen.

Paxlovid is het eerste orale antivirale geneesmiddel dat in de EU wordt aanbevolen voor de behandeling van COVID-19. Daarnaast is het 't eerste medicijn dat thuisbehandeling mogelijk maakt.
Het middel is bedoeld voor coronapatiënten die geen extra zuurstof krijgen en risico lopen op ernstig ziekteverloop. De behandeling moet binnen vijf dagen na het begin van COVID-19-symptomen worden gestart. Gedurende een periode van vijf dagen moet de patiënt om de twaalf uur twee tabletten nirmatrelvir (PF-07321332 ) en één tablet ritonavir samen innemen.
Uit studies is gebleken dat het de kans op ziekenhuisopname en sterfte door COVID-19 verkleint. De onderzoeken zijn gebaseerd op de deltavariant van het virus, maar de verwachting is dat het ook bij andere varianten, zoals omikron, effectief zal zijn.

De bijwerkingen zijn in het algemeen relatief mild. Zo werden verandering van smaak, hoofdpijn, diarree, overgeven, spierpijn en een hogere bloeddruk gemeld.

Van Paxlovid is bekend dat het interacties heeft met andere geneesmiddelen. Bij zwangere vrouwen en vrouwen die zwanger kunnen worden en geen anticonceptie gebruiken wordt het gebruik ontraden. Hoge doses zouden de groei van de foetus kunnen beïnvloeden. Het geven van borstvoeding moet tijdens de behandeling worden onderbroken.

Nirmatrelvir (PF-07321332) blokkeert de activiteit van een enzym dat SARS-CoV-2, het virus dat COVID-19 veroorzaakt, nodig heeft om zich te vermenigvuldigen. De proteaseremmer ritonavir zorgt voor een vertraagde afbraak van nirmatrelvir (PF-07321332), waardoor het langer in het lichaam blijft.

CNV en FNV vinden het eindbod van € 55 bruto per maand vanaf 1 mei 2022 en een tweede verhoging van € 50 bruto per maand per 1 januari 2023 te mager. Dat komt overeen met een salarisverhoging van 3,6-6,1%, afhankelijk van de schaal, gedurende de looptijd van de cao.

Volgens de werkgeversorganisaties Associatie van Ketenapotheken (ASKA) en Werkgeversvereniging Zelfstandige Openbare Apothekers (WZOA) kunnen apothekers niet meer loonsverhoging betalen zolang de zorgverzekeraars de ‘overheidsbijdrage in de loonontwikkeling’ (OVA) niet meenemen in de apotheekcontracten. “Apothekers willen wel meer bieden, maar de zorgverzekeraars houden de hand op de knip”, stelt apotheker en WZOA-onderhandelaar Diederik Bolhuis, die benadrukt dat de vakbonden hun achterban wel juist moeten informeren over de problemen met de OVA. “Verder is de pensioenpremie in 2021 met 2% is gestegen, en dit jaar met meer dan 2%. Dat kan niet los worden gezien van de salarisontwikkeling.”

De OVA is al jaren een strijdpunt rond deze cao: in 2019 schreven vakbonden en werkgevers gezamenlijk aan de minister dat zorgverzekeraars de apotheektarieven niet verhogen met de OVA. Inmiddels zien de werkgevers een mogelijke doorbraak, vertelt apotheker Arend Bouma van de ASKA. “We hebben goede hoop dat de Nederlandse Zorgautoriteit en de zorgverzekeraars het uitbetalen van OVA-gelden binnenkort mogelijk maken. Wij gaan deze bijdrage dan een-op-een uitbetalen.”

Zorgbonus

Volgens FNV en CNV betalen apothekers structureel geen marktconform salaris, maar de werkgevers spreken dat tegen. Ook zouden veel apothekersassistenten overstappen naar een ziekenhuis, omdat ze daar € 90 extra per maand verdienen. Volgens ASKA en WZOA kunnen de ziekenhuis-cao en de cao Apotheken niet worden vergeleken omdat de ziekenhuizen de OVA wel uitbetalen.

Uit hun ledenraadpleging concluderen FNV en CNV dat apotheekmedewerkers zich niet gewaardeerd voelen, onder meer omdat ze geen zorgbonus hebben ontvangen. Maar veel apothekers hebben deze bonus wél aangevraagd, stellen de werkgevers, die benadrukken alleen iets te kunnen doen aan de onvrede als de meldingen daarover kwantificeerbaar zijn. “Maar als we de bonden daar om vragen, geven ze niet thuis. Daarbij ervaren medewerkers ook agressie, maar dat kunnen we helaas niet oplossen aan de cao-tafel”, aldus Bouma.

Transparantie

ASKA en WZOA geven verder aan in de komende tijd het SBA-onderzoek naar duurzame inzetbaarheid te willen onderzoeken. Ondertussen heeft de sector nog geen nieuwe cao Apotheken, terwijl de krapte op de arbeidsmarkt groot is. Volgens de vakbonden moeten de werkgevers nu met een beter loonbod komen, maar die zeggen concrete input nodig te hebben van de apotheekmedewerkers. “We willen graag weer in gesprek”, benadrukt Bolhuis, “maar dan verwachten we wel meer transparantie van de bonden.”

Op dit moment is er nog geen nieuw overleg gepland tussen de cao-partijen.

Het middel was al op de markt voor de behandeling van volwassenen met inoperabel of gemetastaseerde gastro-intestinale stromale tumoren (GIST) met platelet-derived growth factor-receptor α (PDGFRα) D842V-mutatie. Door de uitbreiding kan het nu ook worden toegepast bij de behandeling van geavanceerde systemische mastocytose (AdvSM). Bij mastocytose is er sprake van een toename in abnormale mestcellen.

Avapritinib is geïndiceerd als monotherapie voor de behandeling van volwassenen met agressieve systemische mastocytose (ASM), systemische mastocytose met een geassocieerd hematologisch neoplasma (SM-AHN) of mestcelleukemie (MCL), nadat tenminste één vorm van systemische therapie is geprobeerd.

Het middel was al beschikbaar als filmomhulde tabletten in de sterkte van 100, 200 en 300 mg. De sterktes 25 en 50 mg zijn nu ook goed gekeurd door de CHMP.

In de dubbelblinde, placebogecontroleerde cross-over studie werden 110 mensen met een hoge bloeddruk geïncludeerd. Een deel van hen kreeg gedurende twee weken vier keer per dag 1 gram paracetamol, terwijl de anderen een placebo innamen. Na deze periode werd een wash out periode van twee weken ingelast. Vervolgens bepaalden de onderzoekers de verandering in de gemiddelde bloeddruk overdag.
Bij de deelnemers die paracetamol hadden ingenomen, bleek die systolische bloeddruk (bovendruk) met 4,7 mm HG te zijn verhoogd in vergelijking met degenen die een placebo kregen. De paracetamolinname was ook van invloed op de diastolische bloeddruk (onderdruk). Deze bleek in vergelijking met de placebogroep met 1,6 mm Hg te zijn toegenomen.
Volgens de onderzoekers rijzen er twijfels over de veiligheid van regelmatig gebruik van het medicijn bij deze patiëntengroep vanwege het verhoogd cardiovasculair risico.

Jouke de Jong was daarnaast onder meer voorzitter van de Friese Apothekers Vereniging (FAV) en persapotheker. Sinds 2014 was hij ook raadslid in de gemeenteraad van Smallingerland voor de ChristenUnie. Samen met collega’s Adriaan Berentsen en Michel Pais richtte hij in 2009 de Pharmium Apotheekgroep op, met vier vestigingen in Drachten en een in Gorredijk, die in de jaren daarna werd uitgebouwd tot een vooruitstrevend farmaciebedrijf.

“Jouke was een innoverende en ondernemende apotheker”, zegt Adriaan Barentsen. “Kan het ook anders, beter en efficiënter, die houding was kenmerkend voor hem. Zo kon hij zich enorm opwinden over de vele bureaucratische regeltjes, en hij heeft zich daarom steeds ingezet voor minder administratieve lasten.”

Het andere denkkader van De Jong, zoals Barentsen het omschrijft, leidde tot een groot aantal vernieuwingen in het Noorden. Zo stond hij mede aan de wieg van het eerste anderhalvelijnscentrum in Nederland, opgezet in Drachten en ontwikkelde hij samen met zijn broer speciale software om papierloos te kunnen werken in de apotheek.

Zorg en logistiek

In het Pharmaceutisch Weekblad vertelde hij vijf jaar geleden dat laatstgenoemd initiatief voortkwam uit zijn grote ergernis over de grote hoeveelheden papier en toner die in de apotheek werden verbruikt. Door de ontwikkelde software hoefde geen enkel recept meer uitgeprint te worden. In 2018 besloot hij samen met zijn Pharmium-collega’s als een van de eerste en weinige apothekersgroepen in Nederland om zorg en logistiek te scheiden.

“We zullen zijn tomeloze energie, bevlogenheid en creatieve ideeën waarmee hij de openbare farmacie op de kaart zette altijd blijven herinneren”, aldus Barentsen. “Het gedachtegoed van Pharmium en de positieve kijk van Jouke op nieuwe ontwikkelingen zetten we samen met al onze medewerkers voort.”  

Op dit moment mogen alleen artsen van abortusklinieken en ziekenhuizen de pil voorschrijven die afbreking van zwangerschappen tot negen weken mogelijk maakt. Doel van deze initiatiefwet is om ook huisartsen deze bevoegdheid te geven, zodat vrouwen de mogelijkheid krijgen met hulp van een  vertrouwde zorgverlener hun zwangerschap af te breken.  

Zwangerschap tot negen weken kan medicamenteus worden afgebroken door eenmalige inname van mifepriston oraal, gevolgd door misoprostol oraal of vaginaal een aantal uren later.

De Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV) en het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) kunnen zich vinden in het voorstel om de zwangerschapsafbreking met de ‘abortuspil’ voor huisartsen wettelijk mogelijk te maken. In 2016 oordeelde het NHG al dat huisartsen, mits zij daartoe bekwaam zijn, in staat zijn om abortusmedicatie veilig en effectief te kunnen verstrekken. Wel zijn de huisartsen van mening dat de verstrekking van de ‘abortuspil’ niet onder het ‘basisaanbod’, maar onder ‘bijzonder aanbod’ zou moeten vallen. In de praktijk betekent dit dat huisartsen zelf de afweging mogen maken of ze de medicatie voor zwangerschapsafbreking willen voorschrijven. 

In 2020 werden in totaal 31.364 zwangerschappen afgebroken tot 24 weken zwangerschapsduur. In 31% van de gevallen ging het om een puur medicamenteuze beëindiging. Bij 61% werd een combinatie van een medicamenteuze en instrumentele behandeling ingezet.

Binnenkort zal de Tweede Kamer opnieuw debatteren over de initiatiefwet en zullen de leden erover stemmen. Daarna zal de wet besproken worden in de Eerste Kamer.

De onderzoekers beoordeelden in hun vervolgonderzoek, de CounterCOVID-studie, de overlijdenskans op lange termijn. In totaal werden 385 ernstig zieke coronapatiënten geïncludeerd. Gedurende tien dagen kreeg een deel van hen dagelijks 400mg imatinib, met een startdosering van 800mg op de eerste dag. De anderen kregen een placebo.

De patiënten werden negentig dagen gevolgd. De onderzoekers vonden dat de kans op overlijden in de groep die imatinib kreeg 52% lager is dan in de placebogroep. Ook bleek de imatinibgroep in de eerste twee weken minder zware kunstmatige beademing nodig te hebben en eerder in staat te zijn weer zelfstandig zuurstof op te nemen. De uitkomsten van de studie zijn gepubliceerd in The Lancet Respiratory Medicine.

Vaatlekkage

De tyrosinekinaseremmer wordt al enige tijd ingezet bij de behandeling van COVID-19-patiënten.Uit eerder onderzoek bleek dat patiënten met ernstige complicaties die imatinib kregen, korter beademing nodig hadden en minder lang op de intensive care lagen. 

Bij ernstig zieke coronapatiënten zijn de allerkleinste bloedvaten in de longen beschadigd. Hierdoor  kunnen zij het vocht in het bloed niet goed vasthouden, met als gevolg dat er vocht lekt naar longblaasjes en de opname van zuurstof wordt verstoord. Imatinib remt de vaatlekkage.

“Overdag doe ik er alles aan om onze collega’s te ondersteunen, ’s nachts loop ik met een kalashnikov rond om de stad te helpen verdedigen”, zegt AUPC-voorzitter Oleg Klimov telefonisch vanuit de Oekraïense hoofdstad Kiev.

Zijn organisatie vertegenwoordigt ruim vijfduizend apothekers, werkzaam in openbare apotheken, ziekenhuizen, industrie en andere instanties. Volgens Klimov is in deze tijd van oorlog de apotheek nog altijd de meest toegankelijke plek waar mensen terecht kunnen voor eerste hulp. “De missie van onze leden is nog steeds iedereen zo goed mogelijk te helpen, al dragen apothekers nu wel een kogelvrij vest over hun witte jas.”

In de meeste gebombardeerde steden zagen apotheken zich echter genoodzaakt de deuren te sluiten, vanwege schade of gebrek aan personeel.  
Het grote tekort aan medicijnen in apotheken wordt volgens Klimov vooral veroorzaakt door de constante beschietingen van voertuigen, waardoor het voor groothandels vrijwel onmogelijk is de apotheken te bevoorraden.  

Veilige transportroutes

De internationale apothekersvereniging FIP heeft uit solidariteit met de collega’s in Oekraïne opgeroepen veilige transportroutes in te stellen zodat geneesmiddelen en medische apparatuur bij iedereen die ze hard nodig hebben terecht kunnen komen.

FIP geeft ook gehoor aan de oproep van de AUPC om hulpgoederen te sturen. Dit gebeurt op basis van een lijst die is samengesteld door het ministerie van Volksgezondheid van Oekraïne. “FIP blijft zich inzetten voor onze collega’s in Oekraïne zodat de toegang tot farmaceutische zorg voor alle inwoners gewaarborgd blijft”, aldus een verklaring van de internationale apothekersvereniging.