IGJ: medicatieveiligheid zorg voor gehandicapten niet op orde

Aanleiding voor de bezoeken in 2024 zijn de in totaal 21 meldingen die de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) in 2022 en 2023 heeft ontvangen van een calamiteit op het gebied van medicatie in de gehandicaptenzorg. Bij deze calamiteiten is ernstige schade of het overlijden van een cliënt het gevolg geweest.

Tijdens de bezoeken spraken de inspecteurs met cliënten of hun vertegenwoordigers en met zorgverleners, artsen en leidinggevenden. Ook bekeken ze de medicijnkast of -kar, cliëntendossiers, toedienlijsten en de afspraken over de eigen regie rond de medicatie in cliëntendossiers.

Bij het controleren van de medicatieveiligheid gebruikten de inspecteurs het toetsingskader Medicatieveiligheid, en ze keken naar drie thema’s: persoonsgerichte zorg, deskundigheid van zorgverleners en sturen op kwaliteit en veiligheid.

Eigen regie

Uit het onderzoek blijkt dat in cliëntendossiers niet altijd goed staat beschreven welke afwegingen zijn gemaakt bij de afspraken over de eigen regie van de cliënt bij medicatie. Zorgverleners wegen namelijk samen met de cliënt of vertegenwoordiger welke rol de cliënt hierin heeft, binnen zijn eigen mogelijkheden.

De IGJ concludeert dat cliënten en hun vertegenwoordigers meestal goed worden betrokken bij het medicatieproces. De geneesmiddelen worden jaarlijks met hen besproken en er is ruimte voor eigen keuzes van cliënten. Bijvoorbeeld bij het bewaren en bestellen van medicijnen, de manier van innemen of het tijdstip van innemen. Afspraken over de eigen regie staan meestal ook in het cliëntendossier.

Geen scholing

Tijdens de bezoeken zagen de inspecteurs verder dat zorgverleners niet altijd goed op de hoogte zijn van welke geneesmiddelen zij geven en waar zij bij die specifieke medicatie op moeten letten. Ook wanneer de medewerkers wel een scholing hadden gehad.

Bij de kleinere zorgaanbieders krijgen zorgverleners die medicatie geven niet altijd een scholing over medicatieveiligheid. Ook wordt hun kennis van medicijnen en van het medicatieproces in die gevallen vaak niet getoetst, en leidinggevenden van zorgaanbieders waar scholing wel verplicht is, controleren niet altijd of een zorgverlener echt een training heeft gevolgd.

Maar bij 80% van de bezoeken blijkt, volgens de toezichthouder, dat zorgverleners scholing hebben gekregen over het geven van geneesmiddelen.

Toegang medicijnkast

Verder concludeert de inspectie dat medicijnen vaak niet op de juiste en veilige manier worden bewaard, geretourneerd en/of afgetekend op de toedienlijsten na het toedienen.

Zorgverleners weten niet altijd goed hoe zij geneesmiddelen veilig moeten bewaren en wat de risico’s zijn wanneer zij dit niet doen. De IGJ zag dat verbetering nodig is op de volgende punten: medewerkers die niet bevoegd zijn kunnen in de medicatiekast en retourmedicatie wordt niet apart bewaard en kan ook gepakt worden door andere personen dan de zorgverleners.

Verder staan zelfzorggeneesmiddelen niet altijd op de toedienlijsten; in zo'n geval mag de zorgverlener deze medicatie niet geven. Openingsdata ontbreken op druppels of zalven en deze kunnen dus gebruikt worden terwijl ze niet meer houdbaar zijn. Ook worden geneesmiddelen die over de houdbaarheidsdatum zijn niet weggegooid en soms zelfs nog gebruikt.

Goede voorbeelden

Grotere zorgaanbieders hebben het beleid en de afspraken over het veilig geven en bewaren van medicijnen goed op orde, concludeert de inspectie. Bij kleinere aanbieders zijn die afspraken minder uitgebreid, maar wel goed bekend bij de zorgverleners.

De toezichthouder noemt in haar verslag daarnaast ook veel goede voorbeelden, zoals een zorgverlener die ook voor cliënten die weinig eigen regie hebben in het medicatieproces kijkt waar dit wel mogelijk is. Een cliënt kan de medicijnen bijvoorbeeld zelf pakken en innemen, in plaats van dat de zorgverlener deze geeft.

Ook zijn er voorbeelden van zorgaanbieders die willen dat zorgverleners naast de algemene scholing ook een praktijktoets maken die specifiek is gericht op de medicatie die cliënten op een locatie krijgen.

De inspectie gaat ervan uit dat zorgaanbieders doorgaan met het verbeteren van de medicatieveiligheid, en dan vooral op het gebied van de kennis van zorgverleners en het veilig bewaren, retourneren en aftekenen van medicatie.

Vanwege de uitkomsten van dit medicatietoezicht zal de IGJ het komende jaar extra aandacht besteden aan de deskundigheid en kennis van zorgverleners op het gebied van medicatieveiligheid.