Voortijdige sterfte dementerenden door antipsychotica

Antipsychotica worden op redelijke grote schaal voorgeschreven om demente ouderen met ‘probleemgedrag’ zoals agressie en agitatie tot kalmte te dwingen. Andere middelen zijn er hiervoor niet.

De meeste antipsychotica zijn niet geregistreerd voor probleemgedrag bij dementie. Sinds 2005 is bekend dat antipsychotica leiden tot extra sterfte onder demente ouderen. Drie jaar waarschuwden Canadese onderzoekers al voor herseninfarcten als bijwerking van olanzapine.

Een Britse wetenschapper heeft uitgerekend dat het antipsychoticagebruik bij dementerenden in het Verenigd Koninkrijk jaarlijks leidt tot 1800 extra doden en ruim 1600 extra beroertes en voorbijgaande, lichte infarcten (TIA's). Extrapolatie van de Britse cijfers naar de Nederlandse situatie leidt tot de schatting dat in Nederland jaarlijks 550 tot 760 ouderen overlijden als direct gevolg van het slikken van antipsychotica.

Verenso, de Nederlandse vereniging van specialisten ouderengeneeskunde, heeft drie jaar geleden de adviezen over medicijnen bij probleemgedrag in de behandelrichtlijn aangepast. Dat gebeurde mede door nieuwe inzichten over werking en risico's van antipsychotica. Sinds 2003 hebben geneesmiddelautoriteiten wereldwijd, ook de Nederlandse toezichthouder, herhaaldelijk gewaarschuwd voor de risico's van ernstige bijwerkingen.

Verenso hield specialisten ouderengeneeskunde in de richtlijn voor dat probleemgedrag bij demente ouderen niet zomaar met geneesmiddelen moet worden aangepakt. Eerst moeten andere oplossingen worden bekeken zoals praten, afleiden en een andere bejegening.

In de praktijk is van psychosociale aanpak als eerstekeusbehandeling weinig terechtgekomen, blijkt uit onderzoek van het artsenblad Medisch Contact en Trouw. Gemiddeld krijgt in Nederland 1 op de 3 dementerenden antipsychotica.

Volgens specialist ouderengeneeskunde Bert Keizer, werkzaam in een Amsterdams verpleeghuis, is de mate van antipsychoticagebruik in verpleeg- en verzorgingshuizen een graadmeter voor verantwoorde zorg. Hij vindt voorschrijven van antipsychotica een zwaktebod. Zelf schrijft hij deze middelen ook voor, maar niet zonder schuldgevoel. “Het is slechte geneeskunde. Het komt erop neer dat dementerenden in toom worden gehouden, domweg omdat ze in een verpleeghuis zitten.”